Ó apple ÁÁÂÏÌ ÙÈÎ appleèìfiúêˆûë ÙˆÓ ÔÓÙÈ ÙÚˆÓ

Transcript

1 ΚΕΜΠΑΘ 3384 ΕΝΤΥΠΟ ΚΛΕΙΣΤΟ ΑΡ. ΑΔΕΙΑΣ 1668/02 ª π π ˆÔ fi Ô ËÁ ı Ó ΔËÏ Fax Δøμƒπ 2010 Δ Àà 73 Ó apple ÁÁÂÏÌ ÙÈÎ appleèìfiúêˆûë ÙˆÓ ÔÓÙÈ ÙÚˆÓ Λίγα βήματα έμειναν ακόμη να διανύσουμε πριν από τη θεσμοθέτηση του συστήματος Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης των Οδοντιάτρων. Ο Έλληνας οδοντίατρος εισέρχεται σε μια νέα πραγματικότητα, όπου θα πρέπει να παρακολουθεί τις εξελίξεις και να εμπλουτίζει τις γνώσεις του με οργανωμένο και πιστοποιημένο τρόπο. Το Ο.Β. δημοσιεύει μια μεγάλη έρευνα για τη Συνεχή Επιμόρφωση, με όλες τις λεπτομέρειες του συστήματος, όπως το κατάρτισε η Ε.Ο.Ο., τον τρόπο μοριοδότησης, το πιστοποιητικό επάρκειας, τους πάροχους και παρουσιάζει συγκεντρωτικά πως λειτουργεί το σύστημα της συνεχούς επιμόρφωσης των οδοντιάτρων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις Η.Π.Α., στον Καναδά και στην Αυστραλία. Επιπλέον, ο πρόεδρος της Επιτροπής Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης των οδοντιάτρων, Γεράσιμος Δουβίτσας, απαντά στις απορίες που μας δημιουργήθηκαν, δίνοντας έτσι το στίγμα της νέας περιόδου στην οποία εισέρχεται η οδοντιατρική κοινότητα. Σελ. 4. Ó apple ÁÁÂÏÌ ÙÈÎ appleèìfiúêˆûë ÛÙËÓ Úˆapple Î ŒÓˆÛË Ú ÁÔÓÙ appleô Î ıôú Ô Ó ÙËÓ ÂappleÈÙ ÙˆÓ ÂÌÊ ÙÂ Ì ÙˆÓ Ένας μεγάλος αριθμός παραγόντων εμπλέκεται στην οστεοενσωμάτωση των εμφυτευμάτων και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να ακολουθείται ένα αυστηρό πρωτόκολλο τόσο προεγχειρητικά, όσο και διεγχειρητικά, ξεχωριστό για την κάθε περίπτωση. Στα προηγούμενα δύο τεύχη αναλύθηκαν οι παράγοντες που αφορούν στον ασθενή και τον ιατρό. Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε στους παράγοντες που σχετίζονται με το εμφύτευμα. Τη στήλη επιμελείται ο Kαθηγητής Ιατρικής Σχολής Αθηνών, διευθυντής της Κλινικής Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής του Νοσοκομείου «Αττικόν» Ε. Βαϊρακτάρης, ο οποίος αναγγέλει και την έναρξη των μαθημάτων στο Αμφιθέατρο του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου «ΑΤΤΙΚΟΝ» με θέμα «Παράγοντες επιτυχίας των Εμφυτευμάτων», με προσκεκλημένο ομιλητή τον Καθηγητή E. Nkenke του Πανεπιστημίου Erlangen Γερμανίας, ο οποίος θα μιλήσει για τις «Τεχνικές Ανάπλασης των Γνάθων για Εμφυτεύματα». Σελ. 31. Ο Ελληνικός Σύλλογος Εμπόρων Εισαγωγέων Οδοντιατρικών Ειδών, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες της περιφέρειας και σε μια προσπάθεια να γίνει γνωστή η δράση του σε περισσότερους οδοντίατρους, διοργανώνει έκθεση οδοντιατρικών ειδών στο συνεδριακό κέντρο POLIS στη Θεσσαλονίκη. Η Dentalshow 2010 θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 20 και την Κυριακή 21 Νοεμβρίου και θα αποτελέσει μια μοναδική ευκαιρία για τους οδοντιάτρους και τους οδοντοτεχνίτες της Θεσσαλονίκης και των γύρω περιοχών να δουν από κοντά όλες τις νέες εξελίξεις στον κλάδο των οδοντιατρικών ειδών, να ενημερωθούν για τα προϊόντα και τα μηχανήματα, τις συσκευές, τις τεχνικές, ακόμη και τις ιδέες του σύγχρονου οδοντιατρικού marketing, να συνομιλήσουν με τους εκθέτες και να κάνουν τις αγορές τους, εκμεταλλευόμενοι τις ειδικές προσφορές που θα υπάρξουν. Η έκθεση θα λειτουργεί από τις 10:00-20:00. Οι επισκέπτες θα μπορέσουν να δουν μεταξύ άλλων αναγομωτικά υλικά νέας γενιάς, νέους συγκολλητικούς παράγοντες, πρωτοποριακά υλικά λεύκανσης με απευαισθητοποιητικούς ÓÂappleÈı ÌËÙ ÓÙÈ Ú ÛÂÈ ÛÙÔ ÛÙfiÌ applefi Û ÛÙËÌ ÙÈÎ Ï Ë Ê ÚÌ ÎˆÓ Η πολυφαρμακία -και η άσκοπη πολλές φορές χορήγηση φαρμάκων- αποτελεί μια από τις μάστιγες στο χώρο της Ιατρικής τα τελευταία χρόνια. Έχει υπολογισθεί ότι η λήψη ταυτόχρονα 2 φαρμάκων έχει κίνδυνο ανεπιθύμητων αντιδράσεων 5%, ενώ ο κίνδυνος αυτός ανεβαίνει στο 50% όταν λαμβάνονται ταυτόχρονα 5 φάρμακα και αγγίζει το 100% όταν ο ασθενής λαμβάνει πάνω από 10 φάρμακα. Ο στοματολόγος και ο οδοντίατρος πρέπει να είναι ενήμεροι των στοματολογικών βλαβών καθώς και των φαρμάκων εκείνων με υψηλό δείκτη αντιδράσεων, ώστε να είναι σε θέση να βγάλουν γρήγορη διάγνωση και να προχωρήσουν στις σωστές θεραπευτικές παρεμβάσεις, δεδομένου ότι μερικές φορές, πέρα από τα υποκειμενικά ενοχλήματα, απειλείται και η ζωή των ασθενών. Του αναπληρωτή καθηγητή Στοματολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργου Λάσκαρη. Σελ. 36. ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË appleô ÂÙ È ÙËÓ Dentalshow 2010 παράγοντες, τα νέα οστικά μοσχεύματα και πολλά άλλα. Το Σάββατο 20 Νοεμβρίου και ώρα 11:00-12:30, θα υπάρξει παράλληλη εκδήλωση με ένα πολύ ενδιαφέρον και επίκαιρο θέμα. Ο εξειδικευμένος φοροτεχνικός Κώστας Παπαγεωργίου θα προτείνει λύσεις και θα δώσει συμβουλές για μια «Ολοκληρωμένη φορολογική διαχείριση οδοντιατρείου». Προσπάθεια του Συλλόγου είναι να καθιερωθεί και να επεκταθεί ο θεσμός της Dentalshow και στο άμεσο μέλλον να πραγματοποιηθούν τέτοιες εκθέσεις και σε άλλες μεγάλες πόλεις της χώρας μας. Ήδη γίνονται βήματα για την υλοποίηση του σχεδίου αυτού. Το συνεδριακό κέντρο POLIS βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης σε απόσταση μόλις 7 χλμ από το διεθνές αεροδρόμιο Μακεδονία και 15 χλμ από το κέντρο της πόλης. Ó ÁÎË ÁÈ ËÊÈ Î Ô ÔÓÙÈ ÙÚÈΠʈÙÔÁÚ Ê ÛÙÔ Û Á ÚÔÓÔ Ô ÔÓÙÈ ÙÚÂ Ô Κατά την εξέταση του ασθενούς η κλινική του «εικόνα» αποτελούσε στην ιατρική το πρώτο ζητούμενο από τον αρχαίο γιατρό μέχρι σήμερα. Η κλινική εικόνα βοηθά στην κλινική διάγνωση. Το σύγχρονο οδοντιατρείο μπαίνει στην εποχή της ψηφιακής εικόνας με τη χρήση διαφόρων ψηφιακών μέσων. Η λήψη καλής ποιότητας φωτογραφιών αποτελεί ένα άριστο και πολυποίκιλο εργαλείο τεκμηρίωσης, σχεδίασης και επικοινωνίας. Του οδοντιάτρου Δημήτρη Καπαγιαννίδη. Σελ. 22 ÂappleÈÎÔÈÓˆÓ Ì ÙÔÓ ÛıÂÓ Î Ù ÙËÓ ÎÏÈÓÈÎ Ô ÔÓÙÈ ÙÚÈÎ appleú ÍË Είναι γνωστό ότι η σχέση γιατρού-ασθενούς, ή καλύτερα θεραπευτή-θεραπευομένου, παραμένει θεμελιώδης στην έκβαση της θεραπείας. Το μαθαίνουμε άλλωστε από το πρώτο έτος των σπουδών μας. Μέσα από τη σχέση αυτή περνάει στην κυριολεξία όλο το ψυχοσυναισθηματικό οικοδόμημα του ασθενούς και ασυνείδητα διαπλέκεται με εκείνο του οδοντιάτρου. Του Ηρακλή Χ. Καρκαζή, αναπληρωτή καθηγητή Οδοντιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ. Σελ. 20 ΔÔ Ï ıô ˆ apple Ú ÁÔÓÙ appleôù ÛÙË ÂÈÚÔ ÚÁÈÎ ÙˆÓ ÂÌÊ ÙÂ Ì ÙˆÓ Ο Διευθυντής του Τμήματος Οδοντικών Εμφυτευμάτων και Ιστικής Αναγέννησης του Νοσοκομείου «Υγεία» Δημήτρης Ζαμπάρας αναλύει μια σειρά από ζητήματα που προκύπτουν κατά την άσκηση της απαιτητικής ειδικότητας της Εμφυτευματολογίας και στο ιδιαίτερα σύνθετο έργο της ιστικής ανάπλασης. Κάνει εκτενή αναφορά σε περιπτώσεις συμβιβασμών και επιπλοκών που προκύπτουν στην κλινική άσκηση, καθώς και σε λάθη στα οποία μπορεί να υποπέσει ο νεότερος συνήθως συνάδελφος. Σελ. 38

2 2 ΟδοντιατρικόΒήμα Κύριο άρθρο Αυτό δεν θα περπατήσει Ο αντικαπνιστικός νόμος 1 Σεπτεμβρίου Με το σύνθημα «η Ελλάδα σβήνει το τσιγάρο», αποφασίστηκε η απαγόρευση του καπνίσματος σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους. Κάτι τέτοιο ουσιαστικά δεν εφαρμόστηκε ποτέ και, φέτος, το μέτρο τέθηκε πάλι σε ισχύ. Τα τέλη κυκλοφορίας και το «φιάσκο» της απόσυρσης Πέρσι δόθηκαν κίνητρα για νέα, μεγαλύτερα αυτοκίνητα και ύστερα... τα αυτοκίνητα αυτά αποτέλεσαν τεκμήριο εισοδήματος. Το εθνικό ταμείο φτώχειας. Λειτούργησε για μια χρονιά. Μετά έκλεισε λόγω... έλλειψης πόρων. Το «πολύπαθο» σύστημα των Πανελλαδικών εξετάσεων Μετά από αλλεπάλληλες αλλαγές, η τωρινή ηγεσία του υπουργείου παιδείας παρουσίασε ένα «νέο» σύστημα για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αν ανατρέχαμε στο παρελθόν θα βρίσκαμε σίγουρα και άλλα πολλά τέτοια τραγελαφικά περιστατικά αποφάσεων που πάρθηκαν «στο πόδι», δίχως σκέψη και προγραμματισμό, οπότε η αποτυχία τους ήταν προδιαγεγραμμένη. Τα παραπάνω δεν περπάτησαν λοιπόν Γίναμε η χώρα του «ράβε- ξήλωνε». Ευθύνεται μόνο η προχειρότητα στην εφαρμογή; Εν μέρει ναι. Αλλά δεν είναι μόνον αυτό. Στον οδοντιατρικό κόσμο ξεκινάει τώρα μια νέα προσπάθεια. Η Συνεχής Επαγγελματική Επιμόρφωση των Οδοντιάτρων. Στον παρελθόν έγιναν κάποιες ενέργειες με τα περίφημα ΚΕ.Σ.Ε., όμως μετά από λίγο καιρό το σχέδιο εγκαταλείφτηκε. Έτσι, αυτή τη στιγμή είμαστε από τις ελάχιστες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν έχει θεσπίσει σύστημα επιμόρφωσης, γεγονός που μόνο υπερήφανους δεν μπορεί να μας κάνει απέναντι στους ευρωπαίους οδοντιάτρους. Στις επόμενες σελίδες, το «Ο.Β.» παρουσιάζει μια μεγάλη έρευνα γύρω από το ζήτημα της συνεχούς επιμόρφωσης και για το τι πρόκειται να ισχύσει το επόμενο διάστημα. Όλοι συμφωνούν πως έφτασε πλέον η στιγμή να γίνει ένα σοβαρό και καλά σχεδιασμένο βήμα. Ωστόσο, πριν αρχίσει καλά-καλά να εφαρμόζεται, εμφανίστηκαν οι πρώτες διαφωνίες και αντιρρήσεις. «Αυτό δεν θα προχωρήσει», ακούγεται ήδη. Και έτσι, απόλυτα και κοφτά, χωρίς να έχουμε δώσει την παραμικρή ευκαιρία σε κάτι να λειτουργήσει και να δοκιμαστεί στο χρόνο, βγάλαμε την ετυμηγορία μας. Ας μην προχωρήσει, λοιπόν. Ας βλέπουμε τους ίδιους και τους ίδιους οδοντιάτρους να συμμετέχουν στα συνέδρια και να μετακινούνται από το ένα μέρος στο άλλο. Ας μείνει ο οδοντίατρος με τις γνώσεις που απέκτησε πριν χρόνια στο πανεπιστήμιο. Ας παίρνουμε μέρος στα διεθνή συνέδρια ως η μοναδική χώρα χωρίς σύστημα επιμόρφωσης. Ας μην προωθήσουμε εντέλει το οδοντιατρικό επάγγελμα και ας αντιμετωπίζεται ο ασθενής με τις μεθόδους του παρελθόντος. Και αυτό, γιατί κάποιοι έσπευσαν να καταδικάσουν μια προσπάθεια πριν καν αυτή ξεκινήσει. Υπάρχει η αντίρρηση, υπάρχει και η αντίδραση. Η αντίρρηση μπορεί να αποδειχθει εξαιρετικά εποικοδομητική και να προωθήσει το έργο της επιμόρφωσης. Αντίθετα, η αντίδραση θα υψώνει πάντοτε εμπόδια. Η επιμόρφωση όμως πρέπει να πετύχει! Και μάλιστα σύντομα, ανεξάρτητα του ποιος θα είναι ο φορέας, οι πάροχοι, το σύστημα μοριοδότησης. Και αυτό οφείλουμε να το καταλάβουμε όλοι μας! Ο Εκδότης ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Συνεχής Επαγγελματική Επιμόρφωση των Οδοντιάτρων... 4 Όλες οι λεπτομέρειες του συστήματος επιμόρφωσης και συνέντευξη με τον πρόεδρο της Επιτροπής Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης των Οδοντιάτρων, αναπληρωτή καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Γεράσιμο Δουβίτσα Η Συνεχής Επαγγελματική Επιμόρφωση στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στις Η.Π.Α...10 Η επικοινωνία με τον ασθενή κατά την κλινική οδοντιατρική πράξη...20 Του Ηρακλή Χ. Καρκαζή, αναπληρωτή καθηγητή Οδοντιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Η ανάγκη για ψηφιακή οδοντιατρική φωτογραφία στο σύγχρονο οδοντιατρείο...22 Του οδοντιάτρου Δημήτρη Καπαγιαννίδη Γναθοπροσωπική χειρουργική και εμφυτεύματα Παράγοντες που καθορίζουν την επιτυχία των εμφυτευμάτων...31 Μόνιμη στήλη της Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο «Αττικόν», Διευθυντής: καθηγητής Ε. Βαϊρακτάρης ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΣΤΟΜΑΤΟΣ Ανεπιθύμητες αντιδράσεις στο στόμα από συστηματική λήψη φαρμάκων...36 Του αναπληρωτή καθηγητή Στοματολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργου Λάσκαρη Το λάθος ως παράγοντας αποτυχίας στη χειρουργική των εμφυτευμάτων...38 Γράφει ο Δημήτρης Ζαμπάρας, Διευθυντής του Τμήματος Οδοντικών Εμφυτευμάτων και Ιστικής Αναγέννησης του Νοσοκομείου «Υγεία» ΑΝΤΑΥΓΕΙΕΣ ΟΔΟΝΤΙΚΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ Πόνος: ο δικός μας πόνος και ο πόνος των άλλων Του Γεράσιμου Δουβίτσα, αναπληρωτή καθηγητή Οδοντιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Τι είναι η συνείδηση;...42 Αναδημοσίευση από το περιοδικό Science Illustrated ΕΙΔΗΣΕΙΣ-ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ-ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΒΗΜΑ Γραμμάτων και Τεχνών...52 Οι μυθικοί δείκτες της «ελληνοτροπίας»...53 Του Παντελή Μπουκάλα Δπ Δƒπ μ ª ªËÓÈ ŒÎ ÔÛË ˆ ÈÎfi 6446 π ÈÔÎÙ ÙË : Δπ Δƒπ μ ª ª.... Î fiùë : È ÓÓË ÚÎ Ù Ô ÏË ˆÔ fi Ô ËÁ ı Ó ΔËÏ Fax odvima@otenet.gr È ı ÓÙ : Ú ÈÛ ÓÙ ÎÙË : ÓÙ ÍË: È ÓÓË ÚÎ Ù Ô ÏË ŸıˆÓ ÎfiÙÛË μ Î Ô ÚÏÈÌapple ÓË ÁÁÂÏÈÎ ÌappleÚÔappleÔ ÏÔ ÈÔ ÏË fiîîôúë È ÈÎÔ Û ÓÂÚÁ Ù : ÃÚ ÛÙÔ. ª ÚÎfiappleÔ ÏÔ, π ÙÚfi ÈfiÚıˆÛË: ÌËÙÚ Ú ÌappleÂÏ, ºÈÏfiÏÔÁÔ Àapple ı ÓÔ Δ appleôáú ÊÂ Ô : IRIS A.E.B.E. 20Ô ÏÌ.. Ú Ô - ÔÚˆapple ΔËÏ

3 4 ΟδοντιατρικόΒήμα Έρευνα Ó apple ÁÁÂÏÌ ÙÈÎ appleèìfiúêˆûë ÙˆÓ ÔÓÙÈ ÙÚˆÓ ªÈ ÌÂÁ ÏË ÚÂ Ó ÙÔ «.μ» ÁÈ ÙÔ Û ÛÙËÌ ÙË Û ÓÂ Ô ÂappleÈÌfiÚʈÛË appleô ıâûapple ÂÙ È ÁÈ ÙÔ ŒÏÏËÓÂ Ô ÔÓÙ ÙÚÔ Λίγα βήματα έμειναν ακόμη να διανύσουμε πριν από τη θεσμοθέτηση του συστήματος Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης των Οδοντιάτρων. Ο Έλληνας οδοντίατρος εισέρχεται σε μια νέα πραγματικότητα, όπου θα πρέπει να παρακολουθεί τις εξελίξεις και να εμπλουτίζει τις γνώσεις του με οργανωμένο και πιστοποιημένο τρόπο. Οι προκλήσεις που ανοίγονται είναι μεγάλες Η συνεχής επαγγελματική επιμόρφωση, όμως, αποτελεί πια μονόδρομο αν θέλουμε να διατηρήσουμε υψηλό το επίπεδο της παροχής των οδοντιατρικών υπηρεσιών στη χώρα μας. Γράφει η Βίκυ Κουρλιμπίνη, Δημοσιογράφος Στόχος της έρευνας που παρουσιάζει το «Οδοντιατρικό Βήμα» μπροστά σε αυτή την πρόκληση δεν είναι να λάβει θέση υπέρ ή κατά του συστήματος συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης που παρουσίασε η ΕΟΟ. Αντιθέτως, μέσα από τις επόμενες σελίδες αυτής της έρευνας θέλουμε να ενημερώσουμε τους αναγνώστες μας για τη διαδικασία της συνεχούς επιμόρφωσης, όπως παρουσιάστηκε από την Ομοσπονδία, και για το τι συμβαίνει στις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. όπως και στις ΗΠΑ. Τα στοιχεία αυτά πιστεύουμε πως είναι ιδιαίτερα χρήσιμα, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες συγκρίσεις και μελλοντικά να βελτιωθεί και το ελληνικό σύστημα. Επιπλέον, ο πρόεδρος της Επιτροπής Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης των οδοντιάτρων, Γεράσιμος Δουβίτσας, απαντά στις απορίες που μας δημιουργήθηκαν, δίνοντας έτσι το στίγμα της νέας περιόδου στην οποία εισέρχεται η οδοντιατρική κοινότητα. «Το Διοικητικό Συμβούλιο της Ελληνικής Οδοντιατρικής Ομοσπονδίας στη συνεδρίασή του στις 4 Ιουνίου 2010 έκανε δεκτή την εισήγηση της Επιτροπής Εκπαίδευσης και Επιστημονικών Θεμάτων σχετικά με τη Συνεχή Επαγγελματική Επιμόρφωση των Ελλήνων οδοντιάτρων, καθώς και τον Κανονισμό Λειτουργίας της Επιτροπής Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης». Οι αποφάσεις που ελήφθησαν κατά τη συνεδρίαση της ΕΟΟ σηματοδότησαν την έναρξη ενός μεγάλου εγχειρήματος και ταυτόχρονα το τέλος μιας πράγματι παράδοξης κατάστασης. Ας μην ξεχνάμε ότι είμαστε από τις ελάχιστες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν έχουν θεσμοθετήσει ακόμη σύστημα Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης για τους περίπου οδοντιάτρους, παρά το γεγονός πως έχουμε τη μεγαλύτερη πανευρωπαϊκά και τη δεύτερη μεγαλύτερη παγκοσμίως αναλογία οδοντιάτρου ανά κάτοικο (122,8 οδοντίατροι ανά κατοίκους), αλλά και τον μεγαλύτερο ίσως αριθμό σεμιναρίων και ημερίδων που διοργανώνονται κάθε χρόνο. Το 1988 έγινε μια πρώτη προσπάθεια για την καθιέρωση και νομοθέτηση της επιμόρφωσης των οδοντιάτρων με τα Κέντρα Συνεχούς Επιμόρφωσης (ΚΕ.Σ.Ε.), ο θεσμός όμως αυτός για διάφορους λόγους που δεν χρειάζεται να αναλυθούν εδώ δεν ευδοκίμησε. Από τότε έγιναν λίγα βήματα και, ενώ όλη η οδοντιατρική κοινότητα αντιλαμβανόταν την αναγκαιότητα για την εφαρμογή του συστήματος συνεχούς επιμόρφωσης, το θέμα φαινόταν να έχει «παγώσει». Μέχρι πρότινος τουλάχιστον, αφού εδώ και λίγους μήνες έχει ξεκινήσει μια μεγάλη προσπάθεια από την Ελληνική Οδοντιατρική Ομοσπονδία με σκοπό την κατάρτιση ενός συστήματος συνεχούς επιμόρφωσης, υποχρεωτικό για κάθε οδοντίατρο, που αφενός θα πρέπει να αντέξει στο χρόνο, αφετέρου να αποδώσει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Ήδη η Ομοσπονδία παρουσίασε το Σάββατο 3 Ιουλίου στους φορείς που επιθυμούν να γίνουν πάροχοι της συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης το νέο σύστημα. Παράλληλα δημοσιεύτηκε στο Ενημερωτικό Δελτίο της ΕΟΟ, Τεύχος 148, για την ενημέρωση των οδοντιάτρων, ώστε να είναι έτοιμοι να εισέλθουν στη νέα πραγματικότητα της επιμόρφωσης. Τα πρώτα μηνύματα που έρχονται μετά και την ανακοίνωση της ΕΟΟ για το νέο σύστημα της συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης είναι αισιόδοξα, αφού έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό, κυρίως οργανωτικό. Βέβαια, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ισχυριστεί κάποιος πως οι Έλληνες οδοντίατροι δεν είναι καταρτισμένοι πάνω στα νέα δεδομένα της οδοντιατρικής ούτε πως οι υπηρεσίες που παρέχουν δεν είναι υψηλού επιπέδου. Εξάλλου, τα συνέδρια και τα πρακτικά σεμινάρια που διοργανώνονται στη χώρα μας είναι πολλά και οι μεγάλες επιστημονικές εταιρείες κρατούν υψηλά τα επαγγελματικά στάνταρ των μελών τους. Εντούτοις, όλα τα παραπάνω είναι αποτέλεσμα της ιδιωτικής-εθελοντικής πρωτοβουλίας και της αίσθησης επαγγελματισμού που διακατέχει τον κάθε οδοντίατρο. Ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα συνεχούς επιμόρφωσης δεν υπάρχει μέχρι σήμερα, γεγονός που μας φέρνει σε μειονεκτική θέση απέναντι στις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από την άλλη όμως, μπορούμε να μιλήσουμε και για «συγκρατημένη αισιοδοξία», και εξαιτίας των προηγούμενων προσπαθειών που δεν ευοδώθηκαν, αλλά και επειδή υπάρχουν ακόμη προβληματισμοί για το πώς θα οργανωθεί όλο αυτό το εγχείρημα, αρκετά ζητήματα χρειάζονται αποσαφήνιση, ενώ και οι υποψήφιοι πάροχοι προβάλλουν τα δικά τους ερωτήματα. Οι θέσεις και οι αποφάσεις της ΕΟΟ Στις 3 Ιουλίου 2010 ο πρόεδρος της Ελληνικής Οδοντιατρικής Ομοσπονδίας Αθανάσιος Κατσίκης και ο πρόεδρος της Επιτροπής Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης των οδοντιάτρων Γεράσιμος Δουβίτσας κοινοποίησαν στο ξενοδοχείο A- thens Imperial την απόφαση της Ομοσπονδίας για την έναρξη του συστήματος Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης των Οδοντιάτρων, καλώντας προς ενημέρωση όλους τους φορείς που ενδιαφέρονται να καταστούν πάροχοι. Οι θέσεις και απόψεις της Ομοσπονδίας ήταν συγκεκριμένες και αποτυπώθηκαν σε ένα ενημερωτικό 16σέλιδο έντυπο το οποίο μοιράστηκε σε όλους. Το κείμενο για την επιμόρφωση είναι αναρτημένο και στην ιστοσελίδα της ΕΟΟ ( προκειμένου όλοι οι οδοντίατροι να μπορούν να λάβουν γνώση των αποφάσεων της Ομοσπονδίας. Παρακάτω παραθέτουμε μερικά από τα πιο ση-

4 6 ΟδοντιατρικόΒήμα Έρευνα μαντικά σημεία του κειμένου αυτού και κυρίως αυτά που αφορούν στη μοριοδότηση των οδοντιάτρων και την απόκτηση του Πιστοποιητικού Επάρκειας. Συνεχής επαγγελματική επιμόρφωση, γιατί μας αφορά όλους «Ως Συνεχής Επαγγελματική Επιμόρφωση των Οδοντιάτρων ορίζεται το σύνολο των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που σχεδιάζεται για να ανασκοπήσει τις υπάρχουσες θεωρίες και τεχνικές, να παρουσιάσει τις πέραν της βασικής εκπαίδευσης πληροφορίες και να φρεσκάρει τις γνώσεις στις εξελίξεις της επιστήμης, καθώς και της κλινικής και εργαστηριακής πράξης». Η ανάγκη για συνεχή επαγγελματική επιμόρφωση αφορά όλες τις ηλικιακές ομάδες των οδοντιάτρων: Νέοι πτυχιούχοι που ξεκινούν την άσκηση της οδοντιατρικής: παρά το γεγονός πως οι νέοι οδοντίατροι έχουν μόλις διδαχτεί την επιστήμη, τομείς όπως η αισθητική οδοντιατρική, η προσθετική επί εμφυτευμάτων και η χειρουργική εμφυτευματολογία δεν διδάσκονται σε βάθος κατά την προπτυχιακή τους εκπαίδευση. Επιπλέον έχουν μεγαλύτερη ανάγκη για συνεχή επιμόρφωση σε θέματα που αφορούν την οργάνωση και διαχείριση του οδοντιατρείου. Μετά από δέκα χρόνια άσκησης της οδοντιατρικής: Τη δεκαετία αυτή έχουν γίνει πολλές αλλαγές σε βασικές αρχές, υλικά, τεχνικές, συσκευές και μηχανήματα. Η συνεχής επιμόρφωση είναι απαραίτητη για να παρακολουθεί ο οδοντίατρος τις εξελίξεις αυτές. Μετά από είκοσι χρόνια άσκησης της οδοντιατρικής: μετά από είκοσι χρόνια εμπειρίας ο οδοντίατρος έχει καλύτερη κρίση αναφορικά με τις ανάγκες και τις ελλείψεις του και μπορεί να καθορίσει τα σημεία που τον ενδιαφέρουν. Η κάλυψη των αναγκών αυτών μπορεί να γίνει μέσω της συνεχούς επιμόρφωσης. Μετά από 30 χρόνια: οι οδοντίατροι Οι τρόποι μοριοδότησης και τα μόρια ανά κατηγορία Πανελλήνιο Οδοντιατρικό Συνέδριο της ΕΟΟ...15 μόρια Συνέδρια- Σύνοδοι περιφέρειας: (Παμπελοποννησιακό, Επτανησιακής Στοματολογικής Εταιρείας, Στοματολογικής Εταιρείας Κρήτης, Στοματολογικής Εταιρείας Θεσσαλίας, Πανθρακικό, Δυτικής Μακεδονίας)...8 μόρια Παρακολούθηση ανοιχτών διαλέξεων...1 μόριο/ ώρα Παρακολούθηση κλειστών θεωρητικών σεμιναρίων...1 μόριο/ ώρα Παρακολούθηση κλειστών πρακτικών σεμιναρίων...1,5 μόρια Για κάθε δραστηριότητα ΣΕΕ που γίνεται σε οποιοδήποτε νομό της χώρας εκτός Αττικής και Θεσσαλονίκης, οι συμμετέχοντες λαμβάνουν επιπλέον...1 μόριο/ ημέρα παρακολούθησης και με μέγιστη μοριοδότηση...5 μόρια ετησίως Αντιστοίχιση μορίων από εγκεκριμένα οδοντιατρικά συνέδρια εξωτερικού...1 CE Credit= μόριο και με μέγιστη μοριοδότηση...25 μόρια/ έτος και 50 μόρια/ τετραετία Αντιστοίχιση μορίων από ιατρικά συνέδρια...5 μόρια/έτος και με μέγιστη μοριοδότηση...10 μόρια/ τετραετία Ολοκλήρωση μεταπτυχιακού προγράμματος μέγιστη μοριοδότηση...25 μόρια/ έτος Μέγιστη μοριοδότηση από μορφές ΣΕΕ που δεν σχετίζονται με παρακολούθηση...5 μόρια/ έτος και με μέγιστη μοριοδότηση...30 μόρια/ τετραετία Ειδικότερα: Συγγραφή βιβλίου... (4/12) Συγγραφή κεφαλαίου σε βιβλίο ή άρθρο (πρώτος ή κύριος συγγραφέας)... (4/8) Παρουσίαση Poster ή ανακοίνωση σε συνέδριο...(2/4) Ακαδημαϊκές υπηρεσίες (μέλος ΔΕΠ)...(8/12) Ακαδημαϊκές υπηρεσίες (συνεργάτης)...(2/4) Συμμετοχή σε οδοντιατρική έρευνα (κύριος ερευνητής)...(4/8) Συμμετοχή σε οδοντιατρική έρευνα (μη κύριος ερευνητής)...(2/4) Συμπλήρωση τεστ ΣΕΕ από εγκεκριμένο περιοδικό...(4/10) Συμμετοχή σε κοινωνική δράση προσφοράς υπηρεσιών υγείας στο κοινό...(3/6) που δεν ανανεώνουν τις γνώσεις τους βρίσκονται τραγικά έξω από τις εξελίξεις και αδυνατούν να παράσχουν σύγχρονη οδοντιατρική. Στα παραπάνω θα πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη μας και τον παράγοντα «ασθενή», ο οποίος έχοντας σήμερα πολύ καλή ενημέρωση (από τα ΜΜΕ, το διαδίκτυο κ.τ.λ.) για το επίπεδο της οδοντιατρικής, απαιτεί ποιοτικότερη παροχή οδοντιατρικής περίθαλψης. Στόχος της Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης είναι ο συνεχής εκσυγχρονισμός των οδοντιάτρων σε επίπεδο επιστημονικών γνώσεων, τεχνολογικών εξελίξεων, επαγγελματικής συμπεριφοράς και κοινωνικών-οικονομικών συνθηκών, ώστε να είναι σε θέση να ασκούν το λειτούργημά τους με την απαραίτητη ευαισθησία που απαιτεί η προστασία της υγείας του κοινωνικού συνόλου. Ο φορέας διαχείρισης της συνεχούς επιμόρφωσης Το σύστημα της συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης των οδοντιάτρων θα πρέπει να ενταχθεί σε ένα φορέα (ένα ινστιτούτο επιστημονικών θεμάτων θα μπορούσαμε να πούμε). Ο φορέας αυτός θα έχει ευρύτερες αρμοδιότητες, όπως πιστοποιήσεις, επεξεργασία εισηγήσεων που αφορούν επιστημονικά θέματα, θέματα εκπαίδευσης κ.ά. και υποβολή αυτών στο Δ.Σ. της ΕΟΟ. Μέχρι την ίδρυση του φορέα αυτού, το σύστημα της συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης των οδοντιάτρων διαχειρίζεται επταμελής επιτροπή με τον τίτλο Επιτροπή Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης των Οδοντιάτρων (ΕΣΕΕΟ). Ποιοι μπορούν να παράσχουν τη συνεχή επιμόρφωση Κάθε κύκλος συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης θα διαρκεί 4 χρόνια. Η οργάνωση των επιστημονικών εκδηλώσεων της συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης θα γίνεται σε μονοετή βάση. Η ετήσια αυτή διάρκεια του προγράμματος θα αρχίζει την 1η Φεβρουαρίου και θα ολοκληρώνεται στις 20 Δεκεμβρίου κάθε χρόνου. Οι επιστημονικές εκδηλώσεις οργανώνονται και παρέχονται από φορείς, οι οποίοι χαρακτηρίζονται ως Πάροχοι της Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης των Οδοντιάτρων (ΠΣΕ- ΕΟ). Οι πάροχοι σε πρώτη φάση θα είναι η Ελληνική Οδοντιατρική Ομοσπονδία, οι οδοντιατρικές σχολές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, οι οδοντιατρικοί σύλλογοι της χώρας, οι επιστημονικές οδοντιατρικές εταιρείες και τα οδοντιατρικά, γναθοχειρουργικά και ορθοδοντικά τμήματα των δημοσίων φορέων παροχής οδοντιατρικής περίθαλψης. Σε μια επόμενη φάση θα μπορούν να ενταχθούν στο θεσμό του παρόχου ιδιωτικά ινστιτούτα εκπαίδευσης, οδοντιατρικά τμήματα ιδιωτικών νοσοκομείων, εκδοτικές και εμπορικές εταιρείες, εφόσον έχουν από το νόμο το δικαίωμα αυτό και αφού πρώτα πιστοποιηθούν από την Επιτροπή Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης Οδοντιάτρων. Το κρίσιμο σημείο της απόκτησης μορίων Η μοριοδότηση των οδοντιάτρων μέσω της παρακολούθησης των πιστοποιημένων εκδηλώσεων της συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης θα είναι υποχρεωτική και σε πρώτη φάση θα οδηγεί στην λήψη του Πιστοποιητικού Επάρκειας Κλινικής Πράξης. Σε μια επόμενη φάση η πιστοποίηση θα πρέπει να συνδεθεί και με τη συνέχιση ισχύος της άδειας άσκησης του επαγγέλματος. Την ευθύνη της μοριοδότησης των διάφορων επιστημονικών εκδηλώσεων έχει η Επιτροπή Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης των Οδοντιάτρων. Κάθε οδοντίατρος πρέπει να συγκεντρώνει ανά τετραετία 100 μόρια (με κατώτατο όριο τα 15 μόρια και ανώτατο όριο τα 50 μόρια ανά έτος) προκειμένου να αποκτήσει το Πιστοποιητικό Επάρκειας Κλινικής Πράξης. Τα μόρια ανά κατηγορία αναφέρονται στον πίνακα αριστερά. Οι πάροχοι υποχρεούνται εντός 15 ημερών από το τέλος της εκδήλωσης να αποστέλλουν τον κατάλογο με τους οδοντιάτρους που την παρακολούθησαν στην Επιτροπή Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης, στον επαγγελματικό σύλλογο όπου ανήκει ο οδοντίατρος, αλλά και στον ίδιο τον οδοντίατρο. Για όσες από τις μοριοδοτούμενες εκδηλώσεις δεν υπάρχει πάροχος, ο ενδιαφερόμενος υποβάλλει τα δικαιολογητικά στην Επιτροπή, η οποία δίνει και τα αντίστοιχα μόρια. «ÂÓ ÌappleÔÚÔ ÌÂ Ó ÛÎÔ ÌÂ ÙËÓ Ô ÔÓÙÈ ÙÚÈÎ ÌÂ ÙÈ ÁÓÒÛÂÈ ÙÔ ıâ» Η ενημέρωση που έγινε πριν από λίγους μήνες από την ΕΟΟ και το ενημερωτικό έντυπο που καταρτίστηκε και διανεμήθηκε, αποτέλεσαν το πρώτο βήμα για την υλοποίηση του επίπονου και δύσκολου εγχειρήματος της εφαρμογής της συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης. Πράγματι πρόκειται για μια σοβαρή δουλειά, που δείχνει κατ αρχάς τη διάθεση για τη δημιουργία ενός οργανωμένου και ολοκληρωμένου συστήματος επιμόρφωσης, που σίγουρα επιδέχεται πολλά περιθώρια βελτίωσης, ωστόσο αποτελεί μια σταθερή βάση πάνω στην οποία μπορεί και πρέπει να ξεκινήσει ο διάλογος. Γιατί όλοι πλέον έχουν πειστεί πως δεν είναι δυνατόν η οδοντιατρική στη χώρα μας να παρουσιάζει ένα τόσο μεγάλο έλλειμμα στον τομέα της επιμόρφωσης. Από την άλλη βέβαια, η ανάγνωση του εντύπου δημιουργεί και απορίες. Ήδη οι υποψήφιοι μελλοντικοί πάροχοι έχουν καταθέσει υπομνήματα με τις προτάσεις τους και έχουν εντοπίσει σημεία με τα οποία διαφωνούν. Η Επιτροπή Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης των Οδοντιάτρων συγκεντρώνει τις προτάσεις αυτές και τις αξιολογεί. Επιδίωξη όλων είναι να θεσμοθετηθεί ένα σύστημα συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης με δυνατά θεμέλια, που θα καταφέρει να αντέξει στο χρόνο και να αποφέρει το μεγαλύτερο δυνατό όφελος και για τον οδοντίατρο, αλλά και για τον ασθενή. Με αυτές τις σκέψεις λοιπόν υποβάλαμε στον πρόεδρο της Επιτροπής Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης των Οδοντιάτρων, αναπληρωτή καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Γεράσιμο Δουβίτσα, τις απορίες που μας δημιουργήθηκαν, προκειμένου να αποσαφηνίσουμε τα πιο σημαντικά σημεία του κειμένου της συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης, όπως αυτό παρουσιάστηκε από την Ε.Ο.Ο. Κε Δουβίτσα, σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα το πρόγραμμα της Συνεχούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης; Όλο αυτό τον καιρό, μετά και την πρώτη ουσιαστική ενημέρωση που έγινε στους παρόχους, δηλαδή σε αυτούς που θα σηκώνουν το βάρος να προσφέρουν τα ενημερωτικά μαθήματα στους οδοντιάτρους, η προσπάθεια εκ μέρους της Ελληνικής Οδοντιατρικής Ομοσπονδίας δεν έχει κοπάσει καθόλου, αλλά συνεχίζεται με τον ίδιο αμείωτο ρυθμό, ώστε να βρεθούμε όσο γίνεται πιο σωστά και οργανωμένα στην ημερομηνία της έναρξης. Αυτήν τη στιγμή είμαστε στο στάδιο που επεξεργαζόμαστε τις προτάσεις και τις επισημάνσεις όλων των φορέων που εμπλέκονται σε αυτή την υπόθεση για τη βελτίωση και την καλύτερη εφαρμογή του προγράμματος της συνεχούς επιμόρφωσης. Στο διάστημα αυτό μεσολάβησαν και άλλα γεγονότα, τα οποία προκλήθηκαν από τη μεριά της πολιτείας και πρέπει κανείς να τα λάβει υπόψη του. Εμείς από την πλευρά μας, ως Ομοσπονδία, θέλουμε το υπουργείο Υγείας δίπλα μας σε όλη αυτή την προσπάθεια. Το υπουργείο Υγείας λοιπόν, ευαισθητοποιημένο από τη δική μας προσπάθεια και με την παρουσία των δύο αντιπροσώπων του κατά την ημέρα της παρουσίασης, συνέστησε μια υποεπιτροπή στο πλαίσιο της επιτροπής στοματικής υγείας, που χαρακτηρίζει ως υπο- επιτροπή συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης, η οποία έχει ήδη αρχίσει τη λειτουργία της. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σημείο, κυρίως διαδικαστικό και οργανωτικό. Οι πρώτες συναντήσεις έχουν γίνει και έτσι προχωρούν οι διαδικασίες, ώστε η υπο-επιτροπή αυτή να βγάλει τα πορίσματά της και να κάνει τη δική της εισήγηση ως προς το θεσμό. Αυτό που επιθυμούμε είναι να συμπεριληφθούν στην εισήγηση αυτή οι τέσσερις βασικοί άξονες του προγράμματος Συνε-

5 8 ΟδοντιατρικόΒήμα Έρευνα χούς Επαγγελματικής Επιμόρφωσης. 1. Ο φορέας διαχείρισης του συστήματος. Όπως αναφέρεται στο έντυπο που εξέδωσε η Ομοσπονδία, εμείς θεωρούμε ότι ο φορέας που θα διαχειρίζεται τη συνεχή επαγγελματική επιμόρφωση των οδοντιάτρων δεν μπορεί να είναι άλλος πέρα από την Ελληνική Οδοντιατρική Ομοσπονδία, τον κατεξοχήν επαγγελματικό φορέα των οδοντιάτρων. Το υπουργείο Υγείας εκ των πραγμάτων θα είναι η εποπτεύουσα αρχή που θα έχει τον έλεγχο και εμείς ως Ομοσπονδία θα πρέπει να λογοδοτούμε σε αυτό. Από εκεί και πέρα, το θέμα είναι πως το υπουργείο θα νομοθετήσει τον φορέα αυτό. Επειδή όμως η Ομοσπονδία είναι ένα όργανο που ασχολείται με όλα τα προβλήματα των οδοντιάτρων, αντιλαμβάνεται κανείς ότι ένα τόσο μεγάλο θέμα όπως είναι η συνεχής επαγγελματική επιμόρφωση θα την επιβαρύνει πολύ από την άποψη της οργανωτικής διαχείρισης. Για το λόγο αυτό πιστεύουμε ότι θα πρέπει να συσταθεί δια νόμου από την πλευρά του υπουργείου ένας φορέας που θα ανήκει στην Ομοσπονδία και θα ελέγχεται από το Δ.Σ. της, τον οποίο μπορούμε να ονομάσουμε «Ινστιτούτο» ή «Ακαδημία», με κύρια ευθύνη τη διαχείριση του συστήματος της επαγγελματικής επιμόρφωσης. Στο ινστιτούτο αυτό θα πρέπει να εκπροσωπούνται όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς (οι οδοντιατρικές σχολές, οι επιστημονικές εταιρείες, οι οδοντιατρικοί σύλλογοι). 2. Ο υποχρεωτικός χαρακτήρας της παρακολούθησης του προγράμματος συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης. Λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί στη χώρα μας, μετά δηλαδή τις παλαιότερες προσπάθειες για θεσμοθέτηση της συνεχούς επιμόρφωσης που δεν ευοδώθηκαν, πιστεύουμε ότι μια απόλυτη θέση ως προς τον υποχρεωτικό χαρακτήρα του συστήματος από την πρώτη κιόλας εφαρμογή του θα ήταν λάθος. Προτείνουμε άρα τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του συστήματος να μην είναι υποχρεωτική η παρακολούθηση και μάλιστα με συνέπεια την αφαίρεση της άδειας άσκησης επαγγέλματος, αλλά να υπάρξει ένα μεταβατικό στάδιο, όπου όσοι συγκεντρώσουν τα απαιτούμενα μόρια να αποκτούν ένα πιστοποιητικό κλινικής επάρκειας. 3. Το σύστημα μοριοδότησης και ποιοι θα είναι οι πάροχοι της συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης. Επιπλέον, πώς θα γίνεται η χρηματοδότηση του προγράμματος 2. Θα ήθελα να τονίσω στους αναγνώστες του «Ο.Β.» πως η ΕΟΟ είναι αποφασισμένη να προχωρήσει και να υλοποιήσει το πρόγραμμα το οποίο έχει ανακοινώσει και για το οποίο έχει δεσμευτεί προς τους Έλληνες οδοντιάτρους. Το πρόγραμμα συνεχούς επιμόρφωσης θα ξεκινήσει από την 1η Φλεβάρη όπως ορίζεται, έστω και πιλοτικά, με όσους από τους παρόχους θέλουν να συμμετέχουν και με όσες επιστημονικές εκδηλώσεις πιστοποιηθούν από την Ομοσπονδία. Δεν θα ξεκινήσει με τη μορφή που αναφέρεται στο πρόγραμμα, μόνο στην περίπτωση που το υπουργείο Παιδείας δεσμευτεί να νομοθετήσει σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Σε κάθε περίπτωση τα μόρια που θα αποκτήσει ο οδοντίατρος από την παρακολούθηση του προγράμματος δεν χάνονται, έστω και αν το πρόγραμμα ξεκινήσει δοκιμαστικά. Εν αναμονή λοιπόν αυτών των πολύ σημαντικών εξελίξεων, θα ήθελα να δούμε μαζί κάποια από τα βασικά σημεία της διαδικασίας της συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης, όπως παρουσιάστηκαν και στην ενημέρωση που πραγματοποίησε η ΕΟΟ. Ας ξεκινήσουμε με το εξής: Οι οδοντίατροι πρέπει να είναι ενημερωμένοι για το πρόγραμμα των σεμιναρίων συνεχούς επιμόρφωσης της προσεχούς χρονιάς, προκειμένου να κάνουν έναν προγραμματισμό για τα όσα θέλουν να παρακολουθήσουν. Πόσο εύκολο είναι η Ελληνική Οδοντιατρική Ομοσπονδία να καταρτίζει ένα ετήσιο πρόγραμμα αλλά και οι επιστημονικές εταιρείες να το προγραμματίζουν; Σε ένα μεγάλο βαθμό πιστεύουμε πως η Επιτροπή συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης σήμερα και το Ινστιτούτο μελλοντικά θα επιτηρεί την όλη διαδικασία και θα αναλάβει ρόλο συντονιστή. Καταλαβαίνουμε πως ο συντονισμός των εκδηλώσεων δεν θα είναι πάντα απόλυτος. Ωστόσο δεν θα παρατηρείται και το φαινόμενο να έχουμε υπερπληθώρα εκδηλώσεων κάθε άνοιξη και φθινόπωρο και ελάχιστες εκδηλώσεις το καλοκαίρι και το χειμώνα. Εν μέσω οικονομικής κρίσης, κατά πόσον πιστεύετε ότι το παράβολο των 500 ευρώ που πρέπει να καταβάλλουν ανά διοργάνωση οι επιστημονικές εταιρείες που επιθυμούν να είναι πάροχοι, αλλά και η καταβολή του 15% από κάθε συμμετοχή, θα δυσχεράνουν τα οικονομικά των εταιρειών; Για να μπορέσει να λειτουργήσει όλη αυτή η προσπάθεια, θα πρέπει να υπάρχει και οικονομική στήριξη. Τα 500 ευρώ ως παράβολο για μια ημερίδα μπορεί σε κάποιους να φαίνεται ότι είναι ένα μεγάλο ποσό, όμως θα υπάρξουν πολύ περισσότερες εγγραφές από ό,τι σήμερα και έτσι θα είναι πιο εύκολο να συγκεντρωθούν τα χρήματα αυτά. Σε ό,τι αφορά την καταβολή του 15% από κάθε συμμετοχή στην Ομοσπονδία, συζητείται το θέμα αυτό και μπορεί να υπάρξουν τροποποιήσεις, ανάλογα με το ποιος πάροχος διοργανώνει την εκδήλωση, αλλά και πόσες συμμετοχές υπήρξαν. Αν μια εκδήλωση έχει 400 συμμετοχές, τότε το 15% από κάθε εγγραφή δεν θα επιβαρύνει ιδιαίτερα τον πάροχο. Αν όμως υπήρξε μικρή συμμετοχή οδοντιάτρων, τότε ασφαλώς και δεν μπορούμε να απαιτήσουμε την καταβολή ολόκληρου του ποσοστού. Να διευκρινίσουμε ακόμη πως, εάν κάποιος πάροχος παρέχει δωρεάν μαθήματα επιμόρφωσης (όπως συνήθως κάνουν οι Οδοντιατρικοί Σύλλογοι), τότε δεν θα πληρώνει ούτε το παράβολο των 500 ευρώ ούτε ποσοστό από τις συμμετοχές, από τη στιγμή που δεν θα εμφανίζει κέρδος. Σύμφωνα με τους κανονισμούς της συνεχούς επιμόρφωσης, οι επιστημονικές εταιρείες μπορούν να είναι πάροχοι. Τι θα γίνει όμως με τις «εταιρείεςφαντάσματα» που δεν επιδεικνύουν έργο και ουσιαστικά είναι ανενεργοί; Η πιστοποίηση των επιστημονικών εταιρειών που επιθυμούν να γίνουν πάροχοι θα γίνεται μετά από αξιολόγηση. Θα εκτιμώνται μεταξύ άλλων οι διδακτικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται, τα διδακτικά μέσα, η κατάρτιση των προτεινόμενων διαδασκόντων, οι στόχοι του προτεινόμενου εκπαιδευτικού προγράμματος, αν ο υποψήφιος πάροχος αντλεί συνεχώς νέες πληροφορίες και προβαίνει σε εκτίμηση των αναγκών εκπαίδευσης και πολλά άλλα. Αν κάποια επιστημονική εταιρεία πληροί τα κριτήρια αυτά, τότε θα μπορεί να παρέχει συνεχή επιμόρφωση. Μια εταιρεία που κάποια στιγμή εμφανίστηκε στα οδοντιατρικά πράγματα, αλλά μέχρι σήμερα παραμένει «σφραγίδα», ασφαλώς και δεν μπορεί να είναι πάροχος. Θα ενημερώνονται με κάποιον τρόπο οι ασθενείς για τους οδοντιάτρους που αποκτούν το πιστοποιητικό κλινικής επάρκειας, αλλά και γι αυτούς που δεν συμμετέχουν στο πρόγραμμα; Κατ αρχάς ο οδοντίατρος που αποκτά το πιστοποιητικό θα πρέπει να το τοποθετεί σε εμφανές σημείο στο ιατρείο του, ώστε οι ασθενείς να μπορούν να το βλέπουν. Η λίστα με τους συναδέλφους που αποκτούν το πιστοποιητικό θα υπάρχει διαθέσιμη και στο site της ΕΟΟ, ώστε οι ασθενείς να μπορούν να διαπιστώνουν εάν ο οδοντίατρός τους είναι πιστοποιημένος ή όχι. Μετά, είναι δική τους επιλογή εάν θα τον εμπιστευτούν. Όλα αυτά θα αποτελέσουν βέβαια μόνο την αρχή, καθώς, όπως ήδη έχω αναφέρει, σκοπός μας είναι να συνδεθεί στο μέλλον το πιστοποιητικό κλινικής επάρκειας με την ανανέωση της άδειας άσκησης επαγγέλματος. Σε κάποιες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οδοντίατροι οφείλουν να μαζεύουν πόντους από την παρακολούθηση σεμιναρίων που αφορούν στη γενική οδοντιατρική, αλλά ένα μέρος των πόντων θα πρέπει να συγκεντρώνεται και από την παρακολούθηση σεμιναρίων που αφορούν στην ειδικότητά τους. Θα γίνει κάτι τέτοιο και στη χώρα μας; (Αναφερόμαστε στις αναγνωρισμένες ειδικότητες που υπάρχουν στην Ελλάδα.) Η πλήρης λειτουργία του συστήματος δεν μπορεί να καθοριστεί από την πρώτη στιγμή. Εν γνώσει μας λοιπόν δεν έχουμε συμπεριλάβει αυτήν τη στιγμή ένα σύστημα μοριοδότησης ανάλογα με την ειδικότητα. Επιδίωξή μας ήταν να καταρτίσουμε αρχικά το γενικό πλαίσιο και στη συνέχεια θα υπάρξουν φυσικά πολλά περιθώρια για συμπλήρωση και βελτίωση. Το πρόγραμμα συνεχούς επιμόρφωσης δεν θα πρέπει να είναι κάτι στατικό. Αντίθετα είναι απαραίτητο να αξιολογούνται ανά διαστήματα όλες οι διαδικασίες του, να αναθεωρούνται και να βελτιώνονται. Θα πρέπει δηλαδή να είναι πολύ ελισσόμενο και κατά συνέπεια πάντα επίκαιρο. Αν το σύστημα δεν αποδίδει, αυτόματα θα αποδυναμωθεί και η ανάγκη ύπαρξής του. Με τους επιπλέον βαθμούς που θα παίρνουν οι οδοντίατροι της περιφέρειας υπάρχει περίπτωση να δημιουργηθούν επιμορφωμένοι οδοντίατροι δύο ταχυτήτων; Παροτρύνουμε τις επιστημονικές εταιρείες και τους συλλόγους της περιφέρειας να διοργανώνουν τις εκδηλώσεις τους στην επαρχία, προσφέροντας επιπλέον μοριοδότηση για τους οδοντιάτρους που θα τις παρακολουθήσουν. Με τον τρόπο αυτό πιστεύουμε ότι θα ενισχύσουμε περισσότερο τη λειτουργία του προγράμματος στην περιφέρεια, που όντως μειονεκτεί σε αριθμό εκδηλώσεων σε σχέση με την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Θα πρέπει κανείς όμως να λάβει υπόψη του τις δυσκολίες που δημιουργεί μια απομακρυσμένη γεωγραφική θέση. Σκεφτείτε τον συνάδελφο σε κάποιο νησί στο Αιγαίο. Πόσα ταξίδια θα πρέπει να κάνει για να συγκεντρώσει τα απαιτούμενα μόρια σε σχέση με τον οδοντίατρο της Αθήνας; Σε αυτό θα πρέπει φυσικά να συνυπολογίσουμε και τον παράγοντα κόστος. Θα υπάρξει μοριοδότηση για τους συνδρομητές σε επιστημονικά περιοδικά; Βεβαίως, αφού τα επιστημονικά περιοδικά αποτελούν σημαντική πηγή επιμόρφωσης. Θα πρέπει βέβαια πρώτα να έχουν πιστοποιηθεί από τον φορέα επιμόρφωσης. Είναι κάτι που θα γίνει πολύ σύντομα, με τη διαδικασία που ακολουθείται και στο εξωτερικό. Να υπάρχει δηλαδή ένα ερωτηματολόγιο μέσα στο περιοδικό, το οποίο ο οδοντίατρος θα πρέπει να συμπληρώσει, γεγονός που θα αποδεικνύει πως έχει μελετήσει και έχει κατανοήσει τα όσα αναφέρονται σε αυτό. Τα επιστημονικά περιοδικά αποτελούν ένα κομμάτι μάθησης και ασφαλώς δεν πρέπει κανείς να αγνοήσει τη συμβολή τους. Η συνεχής επιμόρφωση θα είναι υποχρεωτική και για τους νέους φοιτητές που μόλις πήραν το πτυχίο τους; Η συνεχής επαγγελματική επιμόρφωση θα είναι υποχρεωτική για όλους τους οδοντιάτρους, ακόμη και γι αυτούς που πρόσφατα πήραν το πτυχίο τους. Όπως αναφέρεται και στο έντυπο της Ομοσπονδίας, υπάρχουν αρκετοί τομείς της επαγγελματικής οδοντιατρικής που δεν είναι δυνατό να αναπτυχθούν επαρκώς κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών. Κατά συνέπεια, ο νέος οδοντίατρος, με την ελάχιστη πείρα που διαθέτει ακόμη, είναι αναγκαίο να συμμετέχει στη συνεχή επιμόρφωση και να ενημερωθεί για την άσκηση της επαγγελματικής του δραστηριότητας. Τι θα γίνει με τα ξένα πανεπιστήμια; Θα είναι πάροχοι και με ποιον τρόπο θα μπορούν να πιστοποιούνται; Αυτά συνήθως δραστηριοποιούνται μέσω κάποιων επιστημονικών εταιρειών. Το όποιο ξένο πανεπιστήμιο εκπροσωπείται από φορέα ή πρόσωπο που δεν ανήκει στην κατηγορία των παρόχων όπως αναφέρονται στο έντυπο της Ομοσπονδίας, δεν μπορεί να πιστοποιηθεί. Κε Δουβίτσα, σας ευχαριστώ για τις πληροφορίες που μας δώσατε και σας εύχομαι καλή συνέχεια. Και εγώ σας ευχαριστώ και θα ήθελα να κλείσω τη συνέντευξη αυτή λέγοντας το εξής: Δεν είναι δυνατόν να ασκεί κάποιος σήμερα την οδοντιατρική με τις γνώσεις του παρελθόντος. Όταν κάποιος δεν είναι «υποχρεωμένος» να εμπλουτίζει τις γνώσεις του μέσω της παρακολούθησης των νέων δεδομένων, στην ουσία έχει μόνο τη γνώση που απέκτησε όταν ήταν ακόμη φοιτητής. Οι ραγδαίες εξελίξεις των τελευταίων χρόνων σε επίπεδο έρευνας, οι νέες τεχνολογίες αλλά και η αντίληψη του κόσμου για την οδοντιατρική επιβάλλουν τη συνεχή επιμόρφωση.

6 10 ΟδοντιατρικόΒήμα Έρευνα Ó apple ÁÁÂÏÌ ÙÈÎ appleèìfiúêˆûë ÛÙËÓ Úˆapple Î ŒÓˆÛË Πολλά ευρωπαϊκά κράτη έχουν διαμορφώσει εδώ και χρόνια σύστημα επιμόρφωσης των οδοντιάτρων. Λίγο πριν από την εφαρμογή του και στη χώρα μας, είναι σημαντικό να διαμορφώσουμε μια σφαιρικότερη άποψη για το πώς χειρίζονται τα άλλα κράτη το θέμα. Έτσι καταγράψαμε με συνοπτικό τρόπο πώς λειτουργεί η συνεχής επιμόρφωση των οδοντιάτρων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ποιος είναι ο αρμόδιος φορέας, το σύστημα μοριοδότησης, όπως επίσης και το αν υπάρχουν κυρώσεις για τους οδοντιάτρους που δεν συμμετέχουν στην επιμόρφωση. Για τη συγκέντρωση των στοιχείων που παραθέτουμε επικοινωνήσαμε με τον αρμόδιο φορέα σε κάθε χώρα που έχει την ευθύνη για την οργάνωση της συνεχούς επιμόρφωσης. Οι συγκρίσεις βέβαια ανάμεσα στα διάφορα συστήματα επιμόρφωσης που έχει καθιερώσει κάθε κράτος, αλλά και με το πώς πρόκειται να λειτουργήσει αυτός ο θεσμός και στην Ελλάδα, είναι αναπόφευκτες. Ίσως όμως μια γενικότερη γνώση τού τι συμβαίνει στην Ε.Ε. να βοηθήσει στο να γίνουν προτάσεις για τη μετέπειτα βελτίωση και του δικού μας συστήματος. Αυστρία οδοντιάτρων αποφοίτων Στην Αυστρία υπάρχουν 3 Οδοντιατρικές Σχολές. Το 2009 αποφοίτησαν συνολικά 119 νέοι οδοντίατροι. Η διάρκεια φοίτησης είναι 6 χρόνια. Δεν υπάρχουν επίσημα αναγνωρισμένες ειδικότητες, καθώς η οδοντιατρική από μόνη της αποτελεί μια γενικότερη ειδικότητα, η οποία εντάσσεται στην ιατρική επιστήμη. Η αυστριακή νομοθεσία ορίζει ότι η συνεχής επιμόρφωση είναι καθήκον, ηθική και επαγγελματική υποχρέωση των οδοντιάτρων, ωστόσο δεν χαρακτηρίζεται ως υποχρεωτική. Δεν υπάρχουν κυρώσεις για τη μη συμμετοχή στη συνεχή επιμόρφωση, όμως σε περίπτωση που προκληθεί βλάβη στην υγεία του ασθενούς επιβάλλονται σοβαρές νομικές κυρώσεις. Υπάρχουν διάφοροι φορείς που παρέχουν μαθήματα διαρκούς επιμόρφωσης και πρακτική εξάσκηση, όπως οι τρεις οδοντιατρικές σχολές, οι επιστημονικές εταιρείες και οι εμπορικές εταιρείες οδοντιατρικών και φαρμακευτικών Ερευνα της δημοσιογράφου του Ο.Β. Βίκυς Κουρλιμπίνη Η Ελλάδα είναι από τις λίγες χώρες που δεν έχει ακόμη θεσμοθετήσει ολοκληρωμένο πρόγραμμα συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης των οδοντιάτρων ειδών. Κάθε τρία χρόνια ο οδοντίατρος που συμμετέχει στη διαρκή επιμόρφωση μπορεί στη συνέχεια να κάνει αίτηση, ώστε να αποκτήσει από την αυστριακή οδοντιατρική ομοσπονδία το ανάλογο πιστοποιητικό, καταθέτοντας αποδεικτικά παρακολούθησης συνεδρίων, θεωρητικών και πρακτικών σεμιναρίων. Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Αυστρίας (Austrian Dental Chamber) Βέλγιο οδοντιάτρων αποφοίτων Υπάρχουν 5 Οδοντιατρικές Σχολές. Η τελευταία καταμέτρηση αποφοίτων έγινε το 2007, όταν 175 φοιτητές πήραν εκείνη τη χρονιά πτυχίο οδοντιατρικής. Η διάρκεια φοίτησης είναι 5 χρόνια. Οι επίσημοι κλάδοι της οδοντιατρικής είναι η γενική οδοντιατρική, η ορθοδοντική και η περιοδοντολογία. Ο κλάδος της γναθοπροσωπικής χειρουργικής είναι ενταγμένος στην ιατρική επιστήμη. Από τον Ιούνιο του 2002, η διαρκής επιμόρφωση αφορά όλο το φάσμα του ιατρικού επαγγέλματος, όπως τη γενική ιατρική, την πρόληψη, τη γενική οδοντιατρική, την ορθοδοντική, την προσθετική, την ακτινολογία κ.ά. και είναι υποχρεωτική. Αυτό σημαίνει πως, αν ο οδοντίατρος δεν συμπληρώσει τον απαιτούμενο αριθμό ωρών παρακολούθησης, τότε χάνει την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, μέχρι να αποδείξει ξανά την ικανότητά του για την άσκηση της οδοντιατρικής. Κάθε οδοντίατρος θα πρέπει μέσα σε 6 χρόνια να έχει συμπληρώσει 60 τουλάχιστον ώρες παρακολούθησης. μô ÏÁ Ú οδοντιάτρων αποφοίτων Το 2008 αποφοίτησαν από τις δύο Οδοντιατρικές Σχολές της Βουλγαρίας 126 νέοι οδοντίατροι. Στον αριθμό αυτό όμως θα πρέπει να προσθέσουμε και τους πτυχιούχους που θα ολοκληρώσουν φέτος τις σπουδές τους στην νέα Οδοντιατρική Σχολή της Βουλγαρίας, που ξεκίνησε να λειτουργεί το 2005 στην πόλη Βάρνα. Η διάρκεια φοίτησης είναι 5 χρόνια. Η χώρα με τις περισσότερες αναγνωρισμένες ειδικότητες: γενική οδοντιατρική, ορθοδοντική, χειρουργική στόματος, παιδοδοντιατρική, ενδοδοντία, περιοδοντολογία, προσθετική, ακτινοδιαγνωστική, οδοντικής υγείας και κλινικών αλλεργιών. Για την απόκτηση ειδικότητας απαιτούνται επιπλέον 3 χρόνια σπουδών και πιστοποίηση μέσω κρατικών εξετάσεων. Ωστόσο από την Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζονται μόνο οι κλάδοι της ορθοδοντικής και της γναθοπροσωπικής χειρουργικής. Η συνεχής επιμόρφωση είναι υποχρεωτική και θεσμοθετημένη από το νόμο. Υπάρχει ένα σύ-

7 12 ΟδοντιατρικόΒήμα Έρευνα στημα συλλογής πόντων παρακολούθησης, το οποίο ελέγχεται και καθορίζεται από την Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Βουλγαρίας. Σε 3 χρόνια θα πρέπει ο οδοντίατρος να έχει συλλέξει τουλάχιστον 30 πόντους, προκειμένου να λάβει πιστοποιητικό επάρκειας από την Ομοσπονδία ή από φορείς που είναι εγκεκριμένοι από την Ομοσπονδία. Οι πόντοι μαζεύονται, μεταξύ άλλων, από την παρακολούθηση συνεδρίων, τη συγγραφή βιβλίων και τη συνδρομή σε επιστημονικά περιοδικά. Δεν υπάρχουν κυρώσεις γι αυτούς που δεν ακολουθούν το σύστημα της συνεχούς επιμόρφωσης. Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Βουλγαρίας (Bulgarian Dental Association (BgDA) Κροατία οδοντιάτρων αποφοίτων Υπάρχουν 3 Οδοντιατρικές Σχολές, με ξεχωριστό καθεστώς η καθεμία. Η φοίτηση στις σχολές στις πόλεις Σπλιτ και Ριγέκα διαρκεί 5 χρόνια, ενώ στο Ζάγκρεμπ 6. Το 2008 πήραν το πτυχίο τους 80 νέοι οδοντίατροι. Η εκπαίδευση για την απόκτηση ειδικότητας διαρκεί 3 χρόνια, οι τελικές εξετάσεις διενεργούνται στις Οδοντιατρικές Σχολές, ενώ υπάρχει και το πτυχίο της ειδικότητας που δίνεται από το Υπουργείο Υγείας της Κροατίας (για παράδειγμα, πτυχίο με τίτλο «Ειδικός στην Ενδοδοντία»). Υπάρχουν οι εξής 8 αναγνωρισμένες ειδικότητες: περιοδοντολογία, ενδοδοντία, οδοντιατρική για την οικογένεια, χειρουργική στόματος, στοματολογία, ορθοδοντική, προσθετική και παιδοδοντιατρική. Η γναθοπροσωπική χειρουργική είναι ειδικότητα που ανήκει στην ιατρική επιστήμη. Η συνεχής επιμόρφωση είναι υποχρεωτική και οι κανόνες της έχουν θεσπιστεί με νόμο. Κάθε χρόνο απαιτούνται 7 ώρες παρακολούθησης. Η όλη διαδικασία ελέγχεται από την Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Κροατίας, η οποία καθορίζει κάθε φορά τους πόντους που θα δίνει κάθε παρακολούθηση σεμιναρίου, ενώ πιστοποιεί και ελέγχει τους παρόχους. Τα σεμινάρια δίνονται από τους καθηγητές των Οδοντιατρικών Σχολών, αλλά και από εμπορικές εταιρείες. Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Κροατίας (Croatian Dental Chamber) Κύπρος οδοντιάτρων αποφοίτων Στην Κύπρο δεν υπάρχει Οδοντιατρική Σχολή. Δεν υπάρχουν αναγνωρισμένες ειδικότητες. Η συνεχής επιμόρφωση δεν είναι υποχρεωτική. Ο τομέας της οδοντιατρικής του Υπουργείου Υγείας της Κύπρου σε συνεργασία με την Κυπριακή Οδοντιατρική Ομοσπονδία διοργανώνουν θεωρητικά και πρακτικά σεμινάρια, με ομιλητές επιστήμονες από την Ευρωπαϊκή Ένωση και κυρίως από την Ελλάδα. Κυπριακή Οδοντιατρική Ομοσπονδία, Υπουργείο Υγείας Τσεχία οδοντιάτρων αποφοίτων Υπάρχουν 5 Οδοντιατρικές Σχολές και η φοίτηση διαρκεί πέντε χρόνια. Το 2007 καταγράφηκαν 205 νέοι πτυχιούχοι. Δύο είναι οι αναγνωρισμένες ειδικότητες, η ορθοδοντική και η γναθοπροσωπική χειρουργική. Η συμμετοχή στη διαρκή επιμόρφωση έχει γίνει υποχρεωτική από το 2004 και τα μαθήματα παρέχονται κυρίως από την οδοντιατρική ομοσπονδία της Τσεχίας, όμως και άλλοι πάροχοι έχουν το δικαίωμα να πιστοποιηθούν. Στην Τσεχία η συνεχής επιμόρφωση συνδέεται με την ειδικότητα και το πιστοποιητικό που χορηγείται από την ομοσπονδία ονομάζεται «Certificate of Proficiency». Οι ενδιαφερόμενοι λοιπόν μπορούν να αποκτήσουν «Certificate of Proficiency» ως γενικοί οδοντίατροι και στους τομείς της περιοδοντολογίας, της χειρουργικής στόματος, της παιδοδοντίας και της ορθοδοντικής. Το «Certificate of Proficiency» αποτελεί για τους ασθενείς στοιχείο της επαγγελματικής κατάρτισης του οδοντιάτρου τους. Για την απόκτησή του, ο οδοντίατρος πρέπει να μαζέψει πόντους από περίπου 10 ημέρες παρακολούθησης μέσα σε διάστημα 2 χρόνων. Όμως το «Certificate of Proficiency» έχει ισχύ από 3 μέχρι 5 χρόνια. Έπειτα η όλη διαδικασία για την απόκτησή του πρέπει να επαναληφθεί. Ο κάτοχος του «Certificate of Proficiency» μπορεί να χρεώνει νόμιμα κάποιες από τις υπηρεσίες του έως και 10% ακριβότερα, όμως η αύξηση αυτή καλύπτεται από το κράτος και ο ασθενής δεν επιβαρύνεται οικονομικά. Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Τσεχίας (Czech Dental Chamber) Δανία οδοντιάτρων αποφοίτων Δύο είναι οι Οδοντιατρικές Σχολές που λειτουργούν στη Δανία. Η φοίτηση διαρκεί 5 έτη. Το 2008 αποφοίτησαν 135 νέοι οδοντίατροι. Οι αναγνωρισμένες ειδικότητες είναι δύο, της ορθοδοντικής και της γναθοπροσωπικής χειρουργικής. Για την απόκτησή του όμως, οι πτυχιούχοι της οδοντιατρικής θα πρέπει να έχουν και 2 χρόνια επαγγελματικής εμπειρίας. Έπειτα, για την απόκτηση της ειδικότητας της ορθοδοντικής απαιτούνται 3 επιπλέον χρόνια σπουδών και της γναθοπροσωπικής χειρουργικής πέντε. Η συνεχής επιμόρφωση είναι υποχρεωτική στη Δανία μόνο για τα μέλη της Οδοντιατρικής Ομοσπονδίας και όχι για όλους τους οδοντιάτρους. Από τον Ιανουάριο του 2009 δημιουργήθηκε ένα θεσμικό πλαίσιο από την ομοσπονδία και έτσι τα μέλη της οδοντίατροι πρέπει να συμπληρώνουν περίπου 25 ώρες παρακολούθησης κάθε χρόνο. Τα θεωρητικά και πρακτικά μαθήματα συνεχούς επιμόρφωσης παρέχονται από τις οδοντιατρικές σχολές, τις επιστημονικές εταιρείες, αλλά και από τις εμπορικές εταιρείες. Η Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Δανίας (Tandl.geforeningen- Danish Dental Association) Εσθονία οδοντιάτρων αποφοίτων Το τμήμα της οδοντιατρικής στεγάζεται στο Πανεπιστήμιο της ιατρικής σχολής. Η φοίτηση διαρκεί 5 χρόνια. Το 2008 τελείωσαν την οδοντιατρική 30 φοιτητές. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να παρακολουθήσουν μαθήματα σε τρεις ειδικότητες, την ορθοδοντική, την γναθοπροσωπική χειρουργική και την κλινική οδοντιατρική. Τα μαθήματα για τον τομέα της ορθοδοντικής διαρκούν τρία χρόνια και της γναθοπροσωπικής χειρουργικής 5. Δεν υπάρχει κανένα θεσμοθετημένο πλαίσιο. Φινλανδία οδοντιάτρων αποφοίτων Υπάρχουν 3 Οδοντιατρικές Σχολές και η φοίτηση διαρκεί 5 χρόνια. Το 2007 αποφοίτησαν 81 νέοι οδοντίατροι, ο αριθμός όμως αυτός αναμένεται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια, καθώς το 2007 και 2008 ο αριθμός των εισακτέων στις 3 Οδοντιατρικές Σχολές αυξήθηκε κατά πολύ. Οι αναγνωρισμένες ειδικότητες είναι η ορθοδοντική και η γναθοπροσωπική χειρουργική. Πριν όμως οι ενδιαφερόμενοι μπουν στη διαδικασία απόκτησής τους, θα πρέπει να έχουν συμπληρώσει 2 χρόνια εργασίας. Η συνεχιζόμενη εκπαίδευση δεν είναι υποχρεωτική. Γαλλία οδοντιάτρων αποφοίτων Στη Γαλλία λειτουργούν 16 Οδοντιατρικές Σχολές και η φοίτηση σε αυτές διαρκεί 6 χρόνια. Για την απόκτηση του πτυχίου τους οι φοιτητές υποβάλλονται στο τέλος της φοίτησής τους σε γενικές εξετάσεις. Κάθε χρόνο βγαίνουν στην αγορά εργασίας περίπου 900 νέοι οδοντίατροι. Στη Γαλλία υπάρχει μόνο μία αναγνωρισμένη ειδικότητα, αυτή της ορθοδοντικής, ενώ η γναθοπροσωπική χειρουργική χαρακτηρίζεται ως ειδικότητα της ιατρικής. Ο κώδικας αρχών της Γαλλίας προτάσσει την ηθική υποχρέωση των οδοντιάτρων να είναι ενημερωμένοι για τις εξελίξεις του κλάδου τους καθόλη τη διάρκεια της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας. Από το 2004 όμως και μετά την αναμόρφωση του γαλλικού συστήματος Υγείας, η συνεχής επιμόρφωση έγινε υποχρεωτική. Μια ειδική επιτροπή, που απαρτίζεται από εκπροσώπους της ομοσπονδίας, των επιστημονικών εταιρειών και των οδοντιατρικών σχολών, είναι υπεύθυνη για την τήρηση των κανόνων της συνεχούς επιμόρφωσης, όπως επίσης και το περιεχόμενο των ημερίδων και των συνεδρίων που προωθούν την επιμόρφωση. Κάθε οδοντίατρος πρέπει να συγκεντρώσει 800 πόντους κάθε 5 χρόνια, με τουλάχιστον 150 πόντους το χρόνο. Γαλλική Οδοντιατρική Ομοσπονδία (Association Dentaire Française- ADF) Γερμανία οδοντιάτρων αποφοίτων 31 Οδοντιατρικές Σχολές αριθμεί η Γερμανία, από τις οποίες η 1 είναι ιδιωτική. Οι σχολές αυτές αποτελούν τμήματα των Ιατρικών Σχολών της Γερμανίας. Τα τελευταία στοιχεία αποφοίτων είναι από το 2006, όταν φοιτητές πήραν το πτυχίο τους. Τέσσερις είναι οι αναγνωρισμένες ειδικότητες στη Γερμανία, όχι όμως και στα 17 συνομόσπονδα κρατίδια της Γερμανίας. Οι ειδικότητες αυτές είναι η χειρουργική στόματος, η ορθοδοντική, η περιοδοντολογία και η κοινωνική οδοντιατρική. Στη Γερμανία ο οδοντίατρος έχει την ηθική υποχρέωση να συμμετέχει στη συνεχή επιμόρφωση. Μάλιστα τα έξοδα που κάνει ο οδοντίατρος για να παρακολουθήσει σεμινάρια συνεχούς επιμόρφωσης εκπίπτουν από την εφορία. Το 2003 ψηφίστηκε το νέο νομοσχέδιο για τον τομέα της Υγείας και από τον Ιανουάριο του 2004 η συνεχής επιμόρφωση έγινε υποχρεωτική, προκειμένου οι οδοντίατροι να μπορέσουν να διατηρήσουν την άδεια ασκήσεως του επαγγέλματός τους. Κάθε οδοντίατρος πρέπει να συγκεντρώσει 125 πόντους συνεχούς επιμόρφωσης μέσα σε διάστημα 5 χρόνων. Το περιεχόμενο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης καθορίζεται από το Προεδρείο των οδοντιάτρων (Kassenzahnärztliche Bundesvereinigung KZBV) σε συνεργασία με την Γερμανική Οδοντιατρική Ομοσπονδία (Bundeszahnärztekammer BZÄK).

8 14 ΟδοντιατρικόΒήμα Έρευνα Ουγγαρία Ιρλανδία Λετονία Λουξεμβούργο οδοντιάτρων αποφοίτων Από τις 4 Οδοντιατρικές Σχολές που λειτουργούν στην Ουγγαρία, το 2007 αποφοίτησαν 210 νέοι οδοντίατροι. Η φοίτηση διαρκεί 5 χρόνια, απαιτούνται ωστόσο τουλάχιστον ώρες παρακολούθησης. Πέντε είναι οι αναγνωρισμένες ειδικότητες στην Ουγγαρία: η ορθοδοντική, η περιοδοντολογία, η παιδοδοντιατρική, η προσθετική και η γναθοπροσωπική χειρουργική. Καθεστώς υποχρεωτικής εκπαίδευσης Η συμμετοχή στη συνεχή επιμόρφωση είναι υποχρεωτική από το Κάθε οδοντίατρος πρέπει να συγκεντρώσει 250 πόντους μέσα σε 5 χρόνια. Οι 250 πόντοι αντιστοιχούν σε 250 ώρες παρακολούθησης. Η συνεχής επιμόρφωση έχει συνδεθεί με την άδεια άσκησης επαγγέλματος και η μη συγκέντρωση των απαραίτητων πόντων μπορεί να οδηγήσει σε προσωρινή παύση άσκησης του επαγγέλματος. Υπεύθυνο για τη λειτουργία του θεσμού της συνεχούς επιμόρφωσης είναι το οδοντιατρικό τμήμα του υπουργείου Υγείας. Ισλανδία οδοντιάτρων αποφοίτων Στην Ιρλανδία λειτουργούν 2 Οδοντιατρικές Σχολές, αλλά ένας αριθμός φοιτητών σπουδάζουν και στην Αγγλία. Το 2008 αποφοίτησαν 64 νέοι οδοντίατροι. Υπάρχουν δύο αναγνωρισμένες ειδικότητες, η ορθοδοντική και η χειρουργική στόματος. Για την απόκτησή τους απαιτούνται 2 χρόνια θεωρητικής εκπαίδευσης και άλλα 3 χρόνια πρακτικής εξάσκησης σε πανεπιστημιακό νοσοκομείο. Από τον Ιανουάριο του 2010 η συνεχής επιμόρφωση είναι υποχρεωτική, βρίσκεται όμως ακόμη σε δοκιμαστικό στάδιο. Και εδώ έχει υιοθετηθεί ένα σύστημα συλλογής πόντων, προκειμένου να χορηγείται στον οδοντίατρο πιστοποιητικό επάρκειας. Την ευθύνη για το θεσμό έχει η Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Ιρλανδίας (Irish Dental Association), αλλά ως πάροχοι, πέρα από την ίδια, είναι οι οδοντιατρικές σχολές, κάποιες επιστημονικές εταιρείες και το Ιατρικό και Οδοντιατρικό Συμβούλιο της χώρας (Postgraduate Medical and Dental Board). οδοντιάτρων αποφοίτων Μία Οδοντιατρική Σχολή διαθέτει η Λετονία, η διάρκεια φοίτησης είναι 5 χρόνια και το 2008 υπήρξαν 30 πτυχιούχοι. Δεν υπάρχει αναγνωρισμένη ειδικότητα στη Λετονία. Μετά το πτυχίο τους οι οδοντίατροι μπορούν απλώς να μετεκπαιδευτούν σε όποιον τομέα της οδοντιατρικής επιλέξουν στο Πανεπιστήμιο της Ρίγας. Από το 2001 κάθε οδοντίατρος οφείλει να συμπληρώσει 250 ώρες παρακολούθησης προγραμμάτων διαρκούς επιμόρφωσης κάθε πέντε χρόνια. Η Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Λετονίας (Latvian Dental Association), σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Στοματολογίας της Ρίγας (Faculty and Institute of Stomatology at Riga Stradin University), το Εθνικό Κέντρο Οδοντιατρικής και την Ομοσπονδία Οδοντιατρικής Υγείας της Λετονίας (Latvian Dental Hygienists Association) είναι υπεύθυνες για την οργάνωση και τη λειτουργία του συστήματος της εθνικής επιμόρφωσης και των παρόχων. Λιθουανία οδοντιάτρων 363 αποφοίτων Στο Λουξεμβούργο δεν υπάρχει Οδοντιατρική Σχολή. Δεν έχουν θεσπιστεί αναγνωρισμένες ειδικότητες. Καθεστώς διαρκούς επιμόρφωσης Παρά το γεγονός πως το Λουξεμβούργο δεν «παράγει» οδοντιάτρους, η συνεχής επιμόρφωση είναι υποχρεωτική και μάλιστα διά νόμου, ο οποίος ορίζει πως κάθε οδοντίατρος πρέπει να συμμετέχει στην επιμόρφωση, όμως κάθε οδοντίατρος αποφασίζει μόνος του πόσες ώρες θα παρακολουθήσει και τι, ανάλογα με τις ανάγκες του και τις ελλείψεις που ο ίδιος κρίνει πως έχει. Υπάρχουν όμως και οδοντίατροι που παρακολουθούν προγράμματα συνεχούς επιμόρφωσης σε χώρες του εξωτερικού. Υπεύθυνη είναι η Οδοντιατρική Ομοσπονδία του Λουξεμβούργου («Association des M.decins et M.decins-Dentistes» du Grand-Duch. de Luxembourg - AMMD). Μάλτα οδοντιάτρων 360 αποφοίτων Στην Ισλανδία υπάρχει μία Οδοντιατρική Σχολή, από την οποία το 2008 πήραν το πτυχίο τους 6 φοιτητές. Η φοίτηση διαρκεί 6 χρόνια. Στην Ισλανδία δεν υπάρχουν εκπαιδευτικά προγράμματα για ειδικότητα και οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να την αποκτήσουν εκτός χώρας. Το Πανεπιστήμιο ωστόσο του εξωτερικού όπου θα αποκτηθεί η ειδικότητα πρέπει να είναι αναγνωρισμένο από το Υπουργείο Υγείας της Ισλανδίας. Η συνεχής επιμόρφωση δεν είναι υποχρεωτική, όμως η Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Ισλανδίας έχει θεσμοθετήσει ένα πλήρες σύστημα για την επιμόρφωση. Το σύστημα αυτό ονομάζεται «Active Continuing Education for Icelandic Dentists» (ACEID) και ελέγχεται από μια επιστημονική επιτροπή που υπόκειται στην Ομοσπονδία. Ο οδοντίατρος συλλέγει πόντους παρακολουθώντας τα σεμινάρια που έχει εγκρίνει πρώτα η ACEID. Για να παραμείνει κάποιος «ενεργός» στο σύστημα της συνεχούς επιμόρφωσης, θα πρέπει να παρακολουθήσει σεμινάρια, συνολικής διάρκειας 20 ωρών το χρόνο. Στη συνέχεια η ACEID τού χορηγεί πιστοποιητικό παρακολούθησης του συστήματος της συνεχούς επιμόρφωσης. Υπεύθυνη για το πρόγραμμα συνεχούς επιμόρφωσης είναι η Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Ισλανδίας (Icelandic Dental Association). Ιταλία οδοντιάτρων αποφοίτων 34 Οδοντιατρικές Σχολές απαριθμεί η Ιταλία, δύο από τις οποίες είναι καινούργιες και δεν έχουν αποφοιτήσει ακόμη από αυτές νέοι οδοντίατροι. Το 2008 πήραν το πτυχίο τους 800 φοιτητές, ενώ η διάρκεια σπουδών είναι 5 χρόνια. είναι η ορθοδοντική και η γναθοπροσωπική χειρουργική, η απόκτηση των οποίων απαιτεί 3 χρόνια θεωρητικής και πρακτικής εκπαίδευσης. Από το 2002 η συνεχής επιμόρφωση είναι υποχρεωτική. Για την απόκτηση του πιστοποιητικού επάρκειας απαιτούνται 150 πόντοι μέσα σε διάστημα 3 ετών. Κάθε χρόνο ο οδοντίατρος οφείλει να έχει συγκεντρώσει το λιγότερο 30 πόντους και το μέγιστο 70, ώστε να διασφαλίζεται η συνεχής ροή επιμόρφωσης καθόλη την τριετία. Οι οδοντίατροι που είναι συνδρομητές σε επιστημονικά περιοδικά μπορούν να αποκτήσουν επιπλέον πόντους. Ο θεσμός ελέγχεται αποκλειστικά από μια εθνική επιτροπή για τη συνεχή εκπαίδευση (Commissione Nazionale ECM) που ανήκει στο υπουργείο Υγείας της Ιταλίας. οδοντιάτρων αποφοίτων Στη Λιθουανία υπάρχουν 2 οδοντιατρικές σχολές, όπου τα μαθήματα διδάσκονται και στην αγγλική γλώσσα. Τα τελευταία στοιχεία που έχουμε για τον αριθμό αποφοίτων είναι από το 2006, όταν πήραν το πτυχίο τους 117 φοιτητές. Οι αναγνωρισμένες ειδικότητες στη Λιθουανία είναι η ενδοδοντία, η παιδοδοντιατρική, η ορθοδοντική, η περιοδοντολογία, η προσθετική και η χειρουργική στόματος και για την απόκτησή τους απαιτούνται 3 επιπλέον χρόνια θεωρητικής και πρακτικής εξάσκησης. Αναγνωρισμένη ειδικότητα αποτελεί και η γναθοπροσωπική χειρουργική, η απόκτηση της οποίας απαιτεί 4 χρόνια επιπλέον εκπαίδευσης. Καθεστώς διαρκούς επιμόρφωσης Η συνεχής επιμόρφωση είναι υποχρεωτική στη Λιθουανία, προκειμένου να παραμείνει ο οδοντίατρος «ενεργός», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, και εγγεγραμμένος στο καταστατικό της ομοσπονδίας. Κάθε 5 χρόνια και οι γενικοί οδοντίατροι, αλλά και αυτοί που έχουν αποκτήσει ειδικότητα θα πρέπει να συγκεντρώσουν 250 ώρες παρακολούθησης σεμιναρίων διαρκούς επιμόρφωσης, διαφορετικά, χωρίς την πιστοποίηση δηλαδή, δεν μπορούν να ανανεώσουν την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Υπεύθυνη για τη λειτουργία της συνεχούς επιμόρφωσης είναι η Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Λιθουανίας (Lithuanian Dental Chamber), μέσω μιας ειδικής επιτροπής που έχει οριστεί για να ελέγχει τη διαδικασία. οδοντιάτρων 176 αποφοίτων Υπάρχει μία Οδοντιατρική Σχολή στη Μάλτα, η οποία ανήκει στο τμήμα Οδοντιατρικής Χειρουργικής του Πανεπιστημίου της Μάλτας και το 2008 πήραν το πτυχίο τους 8 φοιτητές. Η φοίτηση διαρκεί 5 χρόνια. Στη Μάλτα δεν υπάρχουν προγράμματα για την απόκτηση ειδικότητας, ωστόσο, εάν κάποιος αποκτήσει στο εξωτερικό τις ειδικότητες της ορθοδοντικής και της γναθοπροσωπικής χειρουργικής, αυτές αναγνωρίζονται και μπορεί κάποιος να τις ασκεί κανονικά. Είναι προαιρετική, τα τελευταία 2 χρόνια όμως καταβάλλεται προσπάθεια για να γίνει ο θεσμός αυτός υποχρεωτικός και να συνδεθεί μάλιστα με την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Η Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Μάλτας (Dental Association of Malta), σε συνεργασία με το τμήμα της Οδοντιατρικής Χειρουργικής (Faculty of Dental Surgery), είναι υπεύθυνη για το θεσμό της διαρκούς επιμόρφωσης μέχρι στιγμής.

9 16 ΟδοντιατρικόΒήμα Έρευνα Ολλανδία οδοντιάτρων αποφοίτων Λειτουργούν 3 Οδοντιατρικές Σχολές, υπό τη μορφή κολεγίων. Η φοίτηση σε αυτές δεν είναι δωρεάν και διαρκεί 6 χρόνια. Το 2007 αποφοίτησαν από αυτές 226 φοιτητές. Δύο είναι οι αναγνωρισμένες ειδικότητες, της ορθοδοντικής και της γναθοπροσωπικής χειρουργικής. Στην Ολλανδία δεν είναι υποχρεωτική. Νορβηγία οδοντιάτρων αποφοίτων Στη Νορβηγία λειτουργούν 3 Οδοντιατρικές Σχολές. Η φοίτηση διαρκεί 5 χρόνια και το 2007 αποφοίτησαν 110 νέοι οδοντίατροι. Υπάρχουν 7 αναγνωρισμένες ειδικότητες: ενδοδοντία, ορθοδοντική, ακτινολογία, χειρουργική στόματος, παιδοδοντιατρική, προοσθετική και περιοδοντολογία. Η εκπαίδευση για την απόκτηση ειδικότητας διαρκεί 3 χρόνια. Δεν είναι υποχρεωτική. Υπάρχει βέβαια η γενική οδηγία πως οι οδοντίατροι θα πρέπει να είναι ενημερωμένοι και να προσφέρουν υπηρεσίες ανώτερου επιπέδου, το πώς όμως θα γίνει αυτό δεν διευκρινίζεται από την Ομοσπονδία. Αυτό που γίνεται σαφές είναι πως, εάν ένας οδοντίατρος λειτουργεί με «παλιές μεθόδους» και βλάψει την υγεία του ασθενούς, τότε η Ομοσπονδία μπορεί να επιβάλει κυρώσεις. Υπεύθυνη για το σύστημα συνεχούς επιμόρφωσης είναι η Νορβηγική Οδοντιατρική Ομοσπονδία (Norwegian Dental Association-NDA). έχει συλλέξει 200 πόντους. Ο οδοντίατρος έχει την ηθική και νομική υποχρέωση να συμμετέχει στη διαρκή εκπαίδευση. Αυτό καθορίζεται από το νόμο που αφορά τα επαγγέλματα του ιατρού και του οδοντιάτρου, όπως έχει καθοριστεί από το Υπουργείο Υγείας της χώρας. Τα μαθήματα οργανώνουν η Πολωνική Οδοντιατρική Ομοσπονδία (Polish (Main) Dental Association- PDA) και οι τοπικές ομοσπονδίες (Regional Chambers of Physicians and Dentists). Πορτογαλία οδοντιάτρων αποφοίτων Λειτουργούν 7 Οδοντιατρικές Σχολές, 3 από τις οποίες είναι δημόσιες και οι υπόλοιπες ιδιωτικές. Από το 2005 η φοίτηση διαρκεί 5 χρόνια (αντί για 6 που ήταν παλιότερα) και το 2007 πήραν το πτυχίο τους 425 φοιτητές. Αναγνωρισμένες είναι οι ειδικότητες της ορθοδοντικής και της γναθοπροσωπικής χειρουργικής. Η συνεχής επιμόρφωση έγινε πρόσφατα υποχρεωτική στην Πορτογαλία και βρίσκεται ακόμη σε δοκιμαστικό στάδιο αναφορικά με το σύστημα των πόντων, όπως επίσης και την ισχύ του πιστοποιητικού επάρκειας που θα δίνεται. Η συνεχής επιμόρφωση εποπτεύεται και ρυθμίζεται από την Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Πορτογαλίας (Ordem dos Médicos Dentistas- OMD) Ρουμανία οδοντιάτρων μόρφωση διοργανώνονται από την Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Ρουμανίας και τις επιστημονικές εταιρείες, κάτω όμως από την επίβλεψη του Romanian Collegiums of Dental Physicians και του Υπουργείου Εκπαίδευσης, Έρευνας και Νέων. Σλοβακία οδοντιάτρων αποφοίτων Λειτουργούν 2 Οδοντιατρικές Σχολές και παρά τον αυξημένο αριθμό εισακτέων, το 2008 μόλις 45 φοιτητές οδοντιατρικής πήραν το πτυχίο τους. Η φοίτηση διαρκεί 6 χρόνια. είναι η γναθοπροσωπική χειρουργική, η ορθοδοντική και η παιδοδοντιατρική. Η συνεχής επιμόρφωση είναι υποχρεωτική. Κάθε οδοντίατρος οφείλει να συγκεντρώσει 250 πόντους σε διάστημα 5 ετών. Η Οδοντιατρική Ομοσπονδία ελέγχει τους πόντους του οδοντιάτρου και εφόσον πληροί τις προϋποθέσεις, του χορηγεί πιστοποιητικό επάρκειας, το οποίο πρέπει να ανανεώνεται κάθε 5 χρόνια. Ο οδοντίατρος που δεν μαζέψει τους απαραίτητους πόντους, του δίνεται ένα περιθώριο 6 ακόμη μηνών προκειμένου να καλύψει τις ώρες που υπολείπονται. Αν και πάλι δεν το κάνει, διαγράφεται από την Οδοντιατρική Ομοσπονδία και τίθεται σε παύση. Υπεύθυνη για τον έλεγχο και τη διασφάλιση της ποιότητας του συστήματος της διαρκούς επιμόρφωσης είναι η Οδοντιατρική Ομοσπονδία Dentists). Σλοβενία οδοντιάτρων Υπάρχει η δυνατότητα και για παρακολούθηση μαθημάτων συνεχούς επιμόρφωσης και στο εξωτερικό, αφού όμως πρώτα έχουν εγκριθεί από την Ομοσπονδία. Ισπανία οδοντιάτρων αποφοίτων Υπάρχουν 17 Οδοντιατρικές Σχολές εκ των οποίων 12 δημόσιες και 5 ιδιωτικές. Σε όλες η φοίτηση διαρκεί 5 χρόνια. Το 2007 αποφοίτησαν νέοι οδοντίατροι. Δεν υπάρχουν αναγνωρισμένες ειδικότητες, παρά μόνο εξειδικεύσεις. Η συνεχής επιμόρφωση δεν είναι ακόμη υποχρεωτική, όμως τείνει να γίνει και το τελευταίο διάστημα καταβάλλονται προσπάθειες για την υιοθέτηση ενός συστήματος αξιολόγησης με πόντους. Σουηδία οδοντιάτρων αποφοίτων Από τις 4 Οδοντιατρικές Σχολές της Σουηδίας, όλες δημόσιες, αποφοίτησαν το νέοι οδοντίατροι. Η φοίτηση διαρκεί 5 χρόνια. Οκτώ είναι οι αναγνωρισμένες ειδικότητες που υπάρχουν στη Σουηδία: η ορθοδοντική, η ενδοδοντία, η περιοδοντολογία, η παιδοδοντιατρική, η ακτινολογία, η προσθετική, η γναθοπροσωπική χειρουργική και η στοματογναθική φυσιολογία. Η συνεχής επιμόρφωση δεν είναι υποχρεωτική. Ημερίδες και σεμινάρια διοργανώνονται από διάφορους φορείς κατά βούληση. Πολωνία οδοντιάτρων αποφοίτων Υπάρχουν 10 Οδοντιατρικές Σχολές στην Πολωνία και η φοίτηση διαρκεί 5 χρόνια. Το 2008 αποφοίτησαν 809 νέοι οδοντίατροι, την ώρα που τα τελευταία χρόνια υπάρχουν εκκλήσεις για μείωση του αριθμού των εισακτέων και κατ επέκταση και των αποφοίτων. Οι ειδικότητες που υπάρχουν είναι της χειρουργικής στόματος, της ορθοδοντικής, της παιδοδοντιατρικής, της προσθετικής, της περιοδοντολογίας, της ενδοδοντίας και της γναθοπροσωπικής χειρουργικής. Η συνεχής επιμόρφωση είναι υποχρεωτική και μέσα σε 4 χρόνια ο οδοντίατρος θα πρέπει να αποφοίτων Υπάρχουν 11 Οδοντιατρικές Σχολές στη Ρουμανία, 3 από τις οποίες είναι ιδιωτικές. Η φοίτηση μέχρι το 2002 διαρκούσε 6 χρόνια, σήμερα ωστόσο έχει μειωθεί στα 5. Το 2008 πήραν το πτυχίο τους νέοι οδοντίατροι. Δύο είναι οι αναγνωρισμένες ειδικότητες: η ορθοδοντική, όπου απαιτούνται τρία χρόνια θεωρητικής και πρακτικής εκπαίδευσης, ενώ 5 χρόνια χρειάζονται για την απόκτηση της ειδικότητας της γναθοπροσωπικής χειρουργικής. Η συνεχής επιμόρφωση είναι υποχρεωτική για κάθε οδοντίατρο, ο οποίος πρέπει ανά 5 χρόνια να συγκεντρώνει 200 ώρες παρακολούθησης. Σε περίπτωση που δεν το κάνει, το RCDP (Romanian Collegiums of Dental Physicians) έχει τη νομική υποχρέωση να του αφαιρέσει το δικαίωμα για την άσκηση της οδοντιατρικής πράξης. Οι ημερίδες και τα συνέδρια για τη διαρκή επι- αποφοίτων Λειτουργεί μια Οδοντιατρική Σχολή, από την οποία αποφοίτησαν το νέοι οδοντίατροι. Η φοίτηση διαρκεί 6 χρόνια. Υπάρχουν 7 αναγνωρισμένες ειδικότητες στη Σλοβενία: η γναθοπροσωπική χειρουργική, η χειρουργική στόματος, η ορθοδοντική, η ενδοδοντία, η προσθετική, η παιδοδοντιατρική και η περιοδοντολογία. Η συνεχής επιμόρφωση είναι υποχρεωτική. Κάθε οδοντίατρος πρέπει να συγκεντρώσει 75 πόντους (αυτό μεταφράζεται περίπου σε παρακολούθηση 10 μαθημάτων) συνεχούς επιμόρφωσης σε διάστημα 7 ετών. Μετά του χορηγείται πιστοποιητικό επάρκειας. Σε περίπτωση που οδοντίατρος δεν μαζέψει τους απαιτούμενους πόντους, τότε υποβάλλεται σε εξετάσεις. Εάν αποτύχει, τότε δεν μπορεί να παρατείνει την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Υπεύθυνη είναι η Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Σλοβενίας (Slovenian Medical Chamber). Ελβετία οδοντιάτρων αποφοίτων Υπάρχουν 4 Οδοντιατρικές Σχολές και το 2007 πήραν το πτυχίο τους 126 φοιτητές. Η φοίτηση διαρκεί 5 χρόνια, από τα οποία στα δύο πρώτα παραδίδονται θεωρητικά μαθήματα, ενώ στα υπόλοιπα υπάρχει συνδυασμός θεωρίας και πρακτικής άσκησης. Υπάρχουν 4 αναγνωρισμένες ειδικότητες: η ορθοδοντική, η προσθετική, η περιοδοντολογία και η χειρουργική στόματος. Η γναθοπροσωπική χειρουργική αποτελεί ειδικότητα της ιατρικής. Η συνεχής επιμόρφωση είναι υποχρεωτική. Υπάρχει ένα minimum παρακολούθησης 10 ημερών το χρόνο και το 10% των οδοντιάτρων ελέγχονται κάθε χρόνο για το εάν έχουν τα απα-

10 18 ΟδοντιατρικόΒήμα Έρευνα ραίτητα αποδεικτικά παρακολούθησης. Επειδή η οδοντιατρική περίθαλψη στην Ελβετία καλύπτεται στο μεγαλύτερο ποσοστό από τα ασφαλιστικά ταμεία, σε περίπτωση που οδοντίατρος δεν συγκεντρώσει τις απαραίτητες ημέρες παρακολούθησης, τότε δεν του επιστρέφεται από το κράτος ολόκληρο το ποσό για τις υπηρεσίες του. Η οδοντιατρική ομοσπονδία της Ελβετίας (Soci.t. Suisse d Odonto-stomatologie-SSO) υποστηρίζεται από ένα πολύ οργανωμένο σύστημα επιμέρους τμημάτων που ονομάζονται Cantonal Sections. Τα τμήματα αυτά έχουν αρμοδιότητα να οργανώνουν τη διαρκή επιμόρφωση. Ηνωμένο Βασίλειο οδοντιάτρων αποφοίτων Λειτουργούν 15 Οδοντιατρικές Σχολές, η τελευταία από τις οποίες ιδρύθηκε στο Σεπτέμβριο του 2008 στην πόλη Άμπερντεν της Σκοτίας. Το 2007 αποφοίτησαν από αυτές 844 νέοι φοιτητές. Οι αναγνωρισμένες ειδικότητες είναι: η χειρουργική στόματος, η ενδοδοντία, η ορθοδοντική, η περιοδοντολογία, η αποκαταστατική οδοντιατρική, η προσθετική, η κοινωνική οδοντιατρική, η στοματολογία, η παιδοδοντιατρική, η μικροβιολογία στόματος, η στοματολογία και η γναθοπροσωπική χειρουργική. Η συνεχής επιμόρφωση είναι υποχρεωτική. Όλοι οι οδοντίατροι πρέπει να συγκεντρώσουν 250 ώρες παρακολούθησης σε 5 χρόνια. Οι 175 ώρες αφορούν μαθήματα γενικής οδοντιατρικής και οι υπόλοιπες 75 θα πρέπει να αναφέρονται στην ειδικότητα. Οι οδοντίατροι πρέπει να κρατούν αρχείο με τις ώρες συμμετοχής τους, το οποίο καταθέτουν κάθε χρόνο. Σε περίπτωση που οι οδοντίατροι δεν συλλέγουν τις συγκεκριμένες ώρες, τότε διαγράφονται από το General Dental Council. Υπεύθυνο για τη συνεχή επιμόρφωση είναι το General Dental Council. Καναδάς Κάθε περιοχή του Καναδά έχει ορίσει το δικό της σύστημα συνεχούς επιμόρφωσης και τον δικό του φορέα. Στο Québec, για παράδειγμα, την ευθύνη για τη συνεχή επιμόρφωση έχει το l Ordredesdentists du Québec. Ο οδοντίατρος θα πρέπει να συλλέξει 90 πόντους μέσα σε τρία χρόνια. Για κάθε ώρα παρακολούθησης προγραμμάτων συνεχούς επιμόρφωσης δίνεται ένας πόντος. Οι οδοντίατροι με αναγνωρισμένη ειδικότητα θα πρέπει να συγκεντρώνουν το 50% των πόντων από την παρακολούθηση σεμιναρίων που αφορούν την ειδικότητά τους. Υπάρχει πρόβλεψη και για τους αναγνωρισμένους βοηθούς οδοντίατρου, οι οποίοι οφείλουν να μαζεύουν τουλάχιστον 36 πόντους μέσα σε διάστημα τριών χρόνων. Είναι υποχρέωση κάθε οδοντιάτρου να συγκεντρώνει τα αποδεικτικά των σεμιναρίων που παρακολούθησε (πιστοποιητικά, αποδείξεις κ.τ.λ.), σε περίπτωση που αυτά του ζητηθούν από την αρμόδια Αρχή της περιοχής του για τη συνεχή επιμόρφωση. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για την απόκτηση πόντων, μέσω της παρακολούθησης σεμιναρίων, συμποσίων, αλλά και από τη συμμετοχή σε study clubs, την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, δημοσιεύσεις σε εγκεκριμένα περιοδικά και από τη συγγραφή βιβλίων. Δεν υπάρχουν ποινές για τη συμμετοχή στη συνεχή επιμόρφωση. Ωστόσο κάθε ώρα παρακολούθησης καταγράφεται στο φάκελο κάθε οδοντιάτρου και μέσω αυτού μπορεί να αποδείξει ώς ένα βαθμό την επαγγελματική του επάρκεια. Αυστραλία Από την 1η Ιουλίου 2010 όλοι οι οδοντίατροι είναι υποχρεωμένοι να πληρούν τους όρους της συνεχούς επιμόρφωσης, όπως καθορίστηκαν από την Οδοντιατρική Ομοσπονδία της Αυστραλίας (Dental Board of Australia). Έτσι λοιπόν κάθε οδοντίατρος οφείλει να συγκεντρώσει τουλάχιστον 60 ώρες παρακολούθησης μέσα σε διάστημα 3 χρόνων, αρχής γενομένης από 1η Ιουλίου. Το 80% των ωρών παρακολούθησης θα πρέπει να αφορά αμιγώς κλινικά ÓÙÂ ÛÙÔÓ Â Ùfi Û Ó ÎÚÈ fi ÒÚÔ... ÛÂ Î appleôèôó appleô ÏËıÈÓ Á apple ÙÂ! Το επιτυχημένο σύγγραμμα The science and art of porcelain laminate veneers του γνωστού συγγραφέα Galip Gürel περιγράφει και αναλύει τα κλινικά και εργαστηριακά στάδια κατασκευής των όψεων πορσελάνης που αποτελούν μια συντηρητική προσθετική εφαρμογή της σύγχρονης οδοντιατρικής για την αισθητική και λειτουργική αποκατάσταση. Εκτός από την ανάλυση αισθητικών παραμέτρων, όπως είναι η σχεδίαση του χαμόγελου, τονίζεται και περιγράφεται η σημασία της λειτουργίας και σύγκλεισης των δοντιών, καθώς επίσης και η σπουδαιότητα και διαχείριση των μαλακών ιστών για την αισθητικά επιτυχημένη προσθετική παρέμβαση. Στις 528 σελίδες του αναλύονται διεξοδικά όλες οι παράμετροι που αφορούν τις όψεις πορσελάνης μαζί με φωτογραφίες που βοηθούν τον αναγνώστη στην περαιτέρω κατανόηση του περιεχομένου. Δπ Δƒπ μ ª Ζωοδόχου Πηγής Αθήνα Τηλ Fax odvima@otenet.gr ΔÈÌ 210ú

11 Έρευνα ΟδοντιατρικόΒήμα 19 ζητήματα (clinical και scientific, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο ενημερωτικό φυλλάδιο της Ομοσπονδίας), χωρίς να αποκλείονται τα σεμινάρια για τον έλεγχο των λοιμώξεων ή την παροχή πρώτων βοηθειών. Οι ώρες σεμιναρίων για τη διαχείριση του οδοντιατρείου και τις τεχνικές μάρκετινγκ δεν θα πρέπει να ξεπερνούν το 20% των συνολικών ωρών παρακολούθησης. Μεγάλη έμφαση δίνεται ακόμη στην καταγραφή των ωρών παρακολούθησης από τον ίδιο τον οδοντίατρο. Έτσι λοιπόν κάθε οδοντίατρος θα πρέπει επίσης να τηρεί λεπτομερές αρχείο σε ηλεκτρονική μορφή με τις ώρες παρακολούθησής του κάθε χρόνο, όπως επίσης και να διατηρεί τα αποδεικτικά της παρακολούθησης σε περίπτωσης που του ζητηθούν από την Ομοσπονδία. Στην Αυστραλία γίνονται τα πρώτα βήματα για την εφαρμογή της συνεχούς επιμόρφωσης, η οποία βρίσκεται ακόμη σε δοκιμαστικό στάδιο. Η Ομοσπονδία αποφάσισε έτσι να γίνεται αναθεώρηση και εκτίμηση της προόδου του συστήματος κάθε τρία χρόνια, ώστε να αποκατασταθούν τυχόν ελλείψεις και κενά κατά την εφαρμογή του. να ελέγχει τα μεταπτυχιακά προγράμματα και γενικότερα να κάνει κρίσεις. Επίσημος κρατικός φορέας που να παρέχει επαγγελματική επιμόρφωση δεν υπάρχει. Οι πάροχοι συνεχούς επιμόρφωσης διατηρούν τα αρχεία με τους συμμετέχοντες στις εκπαιδευτικές τους δραστηριότητες. Από την άλλη αποτελεί ευθύνη των οδοντιάτρων να διατηρούν τα αποδεικτικά της συμμετοχής τους σε δραστηριότητες συνεχούς επιμόρφωσης και να στέλνουν αντίγραφα από αυτά στη σχετική Αρχή της πολιτείας όπου ανήκουν (State Dental Board). Η επιβεβαίωση της παρουσίας του οδοντιάτρου στα διάφορα μαθήματα συνεχούς επιμόρφωσης γίνεται μέσω διαφόρων μεθόδων (π.χ. ηλεκτρονική καταγραφή εισόδου στην αίθουσα της εκδήλωσης, γραπτή βεβαίωση, απάντηση σε ερωτηματολόγιο). Οι οδοντίατροι έχουν επίσης τη δυνατότητα να παρακολουθούν και online μαθήματα, ώστε να συγκεντρώσουν παραπάνω μόρια. Μόρια λαμβά νονται συν τοις άλλοις και μέσω των εγκεκριμένων επιστημονικών περιοδικών και της συμμετοχής σε ερωτηματολόγια που υπάρχουν σε αυτά. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε για την πολύτιμη βοήθειά τους στη διενέργεια αυτής της έρευνας τον πρόεδρο της Επιτροπής Συνεχούς Επιμόρφωσης, αναπληρωτή καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεράσιμο Δουβίτσα, τον καθηγητή Ορθοδοντικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και πρόεδρο του Δ.Σ. του Διεπιστημονικού Οργανισμού Αναγνώρισης Τίτλων Ακαδημαϊκών και Πληροφόρησης Αθανάσιο Ε. Αθανασίου, τον γενικό γραμματέα της Εταιρείας Ορθοδοντικής και Γναθοπροσωπικής Μελέτης και Έρευνας Βασίλειο Σταθόπουλο. ΗΠΑ Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρωτοστατούν παγκοσμίως στον τομέα της εκπαίδευσης των οδοντιάτρων. Υπάρχουν 50 Οδοντιατρικές Σχολές που λειτουργούν στις ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια της φοίτησης, οι φοιτητές Οδοντιατρικής, επιπλέον των εξετάσεων στα μαθήματα του προγράμματος σπουδών, λαμβάνουν μέρος σε εξετάσεις που πραγματοποιούνται ταυτόχρονα σε όλη τη χώρα (National Board Dental Examinations) οι οποίες χωρίζονται σε τρία μέρη: Part I, Part II και Dental Hygiene. Η επιτυχία στις National Board Dental Examinations και η τελική απόκτηση του πτυχίου της Οδοντιατρικής οδηγούν στη συνέχεια σε εξετάσεις για την απόκτηση της άδειας ασκήσεως επαγγέλματος. Οι εξετάσεις αδειοδότησης είναι υποχρεωτικές για να μπορέσει κάποιος να ασκήσει την Οδοντιατρική. Τα κριτήρια όμως για την αδειοδότηση ποικίλλουν από πολιτεία σε πολιτεία. Οι εξετάσεις είναι πολύ αυστηρές και συνήθως περιλαμβάνουν κλινικό, θεωρητικό και πρακτικό μέρος. Ο τελικός ρυθμιστής της διαδικασίας αδειοδότησης είναι πάντως σε κάθε περίπτωση η συγκεκριμένη πολιτεία (State Dental Board), στην οποία κάθε οδοντίατρος επιλέγει να ανήκει. Από τη στιγμή που ο οδοντίατρος επιτύχει στις εξετάσεις, όπως έχουν οριστεί από την πολιτεία όπου υπάγεται, και αποκτά την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, πρέπει στη συνέχεια να την ανανεώνει σε τακτά χρονικά διαστήματα. Αυτή η διαδικασία γίνεται μέσω της συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης. Κάθε πολιτεία έχει καθορίσει το δικό της σύστημα συνεχούς επιμόρφωσης, τον αριθμό των μορίων που θα πρέπει να συγκεντρώνει κάθε οδοντίατρος, όπως επίσης και τη διάρκεια κάθε κύκλου επιμόρφωσης. Πάροχοι της συνεχούς επιμόρφωσης είναι οι κατά τόπους Οδοντιατρικές Σχολές, οι επιστημονικές εταιρείες και οι σύλλογοι. Οι πάροχοι βέβαια ελέγχονται ανά περιόδους, ώστε και αυτοί να διατηρούν την πιστοποίησή τους. Από την άλλη, ο ρόλος της Αμερικανικής Οδοντιατρικής Ομοσπονδίας (American Dental Association) είναι να έχει την επιστημονική εποπτεία των προγραμμάτων επιμόρφωσης που παρέχονται, να δίνει κατευθύνσεις,

12 20 ΟδοντιατρικόΒήμα ΕπιστημονικάΘέματα ÂappleÈÎÔÈÓˆÓ ÌÂ ÙÔÓ ÛıÂÓ Î Ù ÙËÓ ÎÏÈÓÈÎ Ô ÔÓÙÈ ÙÚÈÎ appleú ÍË «Ενδέχεται και άλλως έχειν» Αριστοτέλους, Ηθικά Νικομάχεια, Ζ2 1139α Μία από τις σκηνές που έχουν έντονα αποτυπωθεί στη μνήμη μου κατά την υπερτριαντάχρονη επιστημονική μου πορεία είναι και η παρακάτω, που διαδραματίζεται σε κάποιο διεθνές σεμινάριο της Εσπερίας προς το τέλος της δεκαετίας του ΔÔ Ú ÎÏ Ã. ÚÎ Ó appleïëúˆù Î ıëáëù ÔÓÙÈ ÙÚÈÎ ÔÏ Ολοκληρώνοντας πριν από μερικούς μήνες ένα άλλο άρθρο σχετικό με τη δημόσια οδοντιατρική εκπαίδευση και την ελεύθερη αγορά 1 είχαμε καταλήξει σε έναν προβληματισμό που αφορούσε την αντιδιαστολή ανάμεσα στην πολυδιάστατη ακαδημαϊκή μόρφωση και την αφυδατωμένη επαγγελματική καθοδήγηση. Παιδεία με την πλατωνική έννοια της περιαγωγής* της ψυχής ή μονοδιάστατη κατάρτιση; Τι ακριβώς θέλουμε; Με αυτόν ακριβώς τον προβληματισμό σχετίζεται και η παραπάνω μνημονική σκηνή, με εμφανή στοιχεία αλαζονείας και πλεονάζοντος επαγγελματικού ναρκισσισμού. Στη συνέχεια γίνεται μια προσπάθεια προσέγγισης και «οδοντιατρικής προσαρμογής» ορισμένων ψυχαναλυτικών εννοιών, υποψιαζόμενοι βεβαίως τις δυσκολίες αλλά και τις παγίδες του εγχειρήματος. Ταλαντούχοι μεταπτυχιακοί φοιτητές και εκπαιδευόμενοι οδοντίατροι εξετάζουν μια μεσήλικη γυναίκα, υποψήφια ως φαίνεσθαι για εμφυτευματική αποκατάσταση. Οι οδοντίατροι συγκεντρωμένοι, σχεδόν καθηλωμένοι στον περιορισμένο ανατομικό ορίζοντα του στόματος, προτείνουν με πάθος διάφορες λύσεις, αριθμούς εμφυτευμάτων και χειρουργικές τεχνικές, εμφανώς διαγκωνιζόμενοι σε γνώσεις και ικανότητες. Κάποιοι φορούν ακόμα τις ιατρικές μπλούζες με τις στάμπες των πανεπιστημίων τους. Η γυναίκα-ασθενής, σιωπηλή και ανέκφραστη, σχεδόν καταθλιπτική, ακούει χωρίς την παραμικρή αντίδραση. Είναι μαυροντυμένη και απεριποίητη, με τα μαλλιά της πρόχειρα πιασμένα πίσω, οι μαύρες κάλτσες της έχουν χάσει πόντους και τα παπούτσια της είναι λερωμένα. Παραδίπλα στον πάγκο είναι ακουμπισμένος και ανοικτός ο ιατρικός της φάκελος. Στο τετράγωνο με την ένδειξη chief complaint κάποιος έχει γράψει πρόχειρα 5 λέξεις to replace the false teeth. Μεταβίβαση και αντιμεταβίβαση Είναι γνωστό ότι η σχέση γιατρού-ασθενούς, ή καλύτερα θεραπευτή-θεραπευομένου, παραμένει θεμελιώδης στην έκβαση της θεραπείας. Το μαθαίνουμε άλλωστε από το πρώτο έτος των σπουδών μας. Μέσα από τη σχέση αυτή περνάει στην κυριολεξία όλο το ψυχοσυναισθηματικό οικοδόμημα του ασθενούς και ασυνείδητα διαπλέκεται με εκείνο του οδοντιάτρου. Η έννοια της μεταβίβασης αποτελεί μία από τις μεγαλειώδεις συλλήψεις του Sigmund Freud ( ) 2 στην πορεία θεμελίωσης της ψυχαναλυτικής σκέψης και πρακτικής. Η ψυχανάλυση, ως δομημένη θεωρία της εγκατάστασης και απαρτίωσης του ψυχικού οργάνου και κατά συνέπεια της ανθρώπινης ψυχοπαθολογίας, εξελίχθηκε, εμπλουτίστηκε, αμφισβητήθηκε ως μη τεκμηριούμενη, αλλά τελικά παρέμεινε μία από τις σημαντικότερες κατακτήσεις του ανθρώπινου πνεύματος τον αιώνα που πέρασε. Έχει μάλιστα ειπωθεί πως οι κραδασμοί που προξένησε η νέα ψυχαναλυτική θεωρία έμοιαζαν με εκείνους που είχαν προκαλέσει η κοσμολογία του Γαλιλαίου τον 17ο αιώνα και η Δαρβινική βιολογία τον 19ο αιώνα. Για πρώτη φορά στη σύγχρονη εποχή ο Λόγος μετατρέπεται σε θεραπευτικό εργαλείο και ο ασθενής αντιμετωπίζεται μεταξύ άλλων και ως φορέας μετασχηματισμού της αντικειμενικής πραγματικότητας. Και λέμε στη σύγχρονη εποχή, γιατί η θεραπευτική δύναμη του λόγου είχε ήδη αξιοποιηθεί στις μυστηριακές Κορυβαντικές, Ελευσίνιες και Διονυσιακές τελετές και στις θεραπευτικές εγκοιμήσεις στα Ασκληπιεία και στα μαντεία της αρχαιότητας. Η μεταβίβαση (transfert, transference) 3,4 υποδηλώνει διεργασία που στο αυστηρά ψυχαναλυτικό πεδίο περιλαμβάνει την επανάληψη πρωτοτύπων της παιδικής ζωής τα οποία βιώνονται με έντονο το αίσθημα της επικαιρότητας. Ο Freud υποστηρίζει ότι πυρήνας αυτών των παιδικών πρω(το)τύπων δεν είναι τίποτε άλλο από τα γονεϊκά μορφοείδωλα (imago), εσωτερικευμένες δηλαδή αναπαραστάσεις του πατέρα, της μητέρας, των αδελφών και ίσως κάποιων σημαντικών Άλλων προσώπων. Με άλλα λόγια πρόκειται για επανενεργοποίηση ασυνείδητων συναισθημάτων και επιθυμιών που επενδύονται σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο σχέσεων στο εδώ και τώρα. Η μεταβίβαση, προϋπόθεση και εργαλείο στην ψυχαναλυτική πρακτική, υποκρύπτεται ή και καθορίζει τις ποικίλες σχεσιακές δομές στη ζωή του ανθρώπου, όπως η σχέση καθηγητή-μαθητή, γιατρού-ασθενούς, πνευματικού-εξομολογουμένου κ.λπ. Μεταβιβαστικές αντιδράσεις, χωρίς να τις ονομάζει βέβαια έτσι, περιγράφει και ο Πλάτων στον Θεαίτητο, 5 αναφερόμενος στην επίδραση της διδασκαλίας του Σωκράτη. Θα λέγαμε συνεπώς πως ο ασθενής επιλέγοντας τον γιατρό του μεταφέρει ένα φορτίο προσδοκιών και ενίοτε αμφιθυμικών στάσεων στηριγμένων στις παρελθοντικές του εμπειρίες, κυρίως από τα πρόσωπα εξουσίας των παιδικών του χρόνων. Εδώ θα μπορούσε κάποιος να ρωτήσει. Και ο γιατρός τι κάνει; Αναμφίβολα οι συγκεκριμένες στάσεις των ασθενών πυροδοτούν ένα πλέγμα συναισθηματικών αντιδράσεων και στον γιατρό. Το φάσμα των συναισθημάτων αυτών εκτείνεται από το θυμό και τη δυσφορία μέχρι την κατανόηση, τη ζεστασιά, την τρυφερότητα ή ακόμα την υποκρυπτόμενη ή εμφανή ερωτική διέγερση. Η αντιμεταβίβαση λοιπόν (contre transfert, counter transference) είναι το σύνολο των αντιδράσεων του γιατρού απέναντι στον ασθενή και ειδικότερα στη μεταβίβαση του ασθενούς. Είναι προφανές ότι η αντιμεταβίβαση του γιατρού αντλεί από την αθέατη δεξαμενή του δικού του ασυνείδητου. Μερικές φορές, όπως διαπίστωσε η Melanie Klein 4 στις Είναι γνωστό ότι η σχέση γιατρού-ασθενούς, ή καλύτερα θεραπευτή-θεραπευομένου, παραμένει θεμελιώδης στην έκβαση της θεραπείας. Μέσα από τη σχέση αυτή περνάει στην κυριολεξία όλο το ψυχοσυναισθηματικό οικοδόμημα του ασθενούς που ασυνείδητα διαπλέκεται με εκείνο του οδοντιάτρου. μελέτες της για την ψυχοσυναισθηματική ζωή του βρέφους, η σταθερή και μακροχρόνια μεταβιβαστική πίεση, στην περίπτωσή μας ενός ασθενούς στον γιατρό του, μπορεί τελικά να οδηγήσει τον τελευταίο σε καθοδηγούμενες ή, καλύτερα, επαγόμενες** σκέψεις και συναισθήματα, που εν τέλει ταυτίζονται με εσωτερικές αναπαραστάσεις των συναισθημάτων του ίδιου του ασθενούς. Πρόκειται δηλαδή για ένα μηχανισμό αποβολής και στη συνέχεια εισαγωγής τμημάτων του εαυτού του ασθενούς (συνήθως αρνητικών που δεν τα αντέχει ο ίδιος) στον θεραπευτή του με τελικό σκοπό τον ασυνείδητο έλεγχο του τελευταίου. Η συμπεριφορική και συναισθηματική αυτή χειραγώγηση του περιβάλλοντος, που παρατηρείται όχι σπάνια σε νοσηλευτικές μονάδες ψυχικών νοσημάτων και ιδιαίτερα από παρανοϊκούς χαρακτήρες, ονομάζεται προβολική ή προβλητική ταύτιση (projective identification). Μετά Κλαϊνικοί συγγραφείς (Heimann 1950, Ogden 1979, Bion 1988) 6,7,11 επανεξέτασαν την έννοια της προβολικής ταύτισης δίνοντας έμφαση στις ευρύτερες επικοινωνιακές συνιστώσες της και καθόρισαν την αναγκαιότητα της ύπαρξης όχι μόνο ενός προβολέα, αλλά και ενός κατάλληλου κατά περίπτωση δέκτη για την εγκατάσταση του φαινομένου. Έτσι η προβολική ταύτιση φαίνεται να ενυπάρχει (να υπό-κειται) σε κάθε σχέση συντροφικότητας και συναισθησίας. Είναι προφανές λοιπόν γιατί χειραγωγούμενα θεραπευτικά σχήματα από τους ίδιους τους ασθενείς δεν είναι σπάνια στην καθ ημέρα κλινική πράξη. Πρόκειται για ένα επικοινωνιακό παιχνίδι δράσης - αντίδρασης τόσο απλοϊκό και αρχαϊκό, όσο πολυσύνθετο και επίκαιρο. Ο αμύητος γιατρός ίσως δεν το συνειδητοποιεί, αλλά και αν ακόμα το υποψιαστεί, θα το εκλογικεύσει, καταπιέζοντας την συναισθηματική του απόκριση ως αντιεπαγγελματική ή επικίνδυνη. Και όμως, η κατανόηση και διαχείριση της αντιμεταβίβασης μπορεί Αντικειμενικές και υποκειμενικές ανάγκες για θεραπεία. Εικόνα οδοντοστοιχίας μετά από περίπου 30 χρόνια χρήσης. Παρά το γεγονός ότι η συγκεκριμένη οδοντοστοιχία δεν ικανοποιεί σχεδόν καμιά κατασκευαστική προδιαγραφή σύμφωνα με τους κανόνες της επιστήμης και της τέχνης (έλλειψη συγκράτησης και στήριξης, κάταγμα πτερυγίων, αποτριβή δοντιών, μηδενική υγιεινή, ανεπαρκής αισθητική κ.λπ.), η ηλικιωμένη ασθενής δηλώνει απόλυτα ικανοποιημένη και δεν επιδιώκει κανενός είδους επιδιόρθωση ή αντικατάσταση. Στο προστατευμένο περιβάλλον όπου διαβιοί, ο περιορισμένος χαρακτήρας των κοινωνικών συναναστροφών και το ελεγχόμενο διαιτολόγιο δικαιολογούν εν μέρει την παραπάνω στάση (Γηροκομείο Αθηνών 1991) 9. να αποδειχθεί χρήσιμη στην εδραίωση μιας εργασιακής συμμαχίας, που όπως και στην ψυχανάλυση αποτελεί το φέρον σώμα (corpus) εντός του οποίου ολοκληρώνονται με επιτυχία τα θεραπευτικά σχήματα. Μια μέθοδος αξιοποίησης των παραπάνω ψυχαναλυτικών δεδομένων για την εξασφάλιση της εργασιακής συμμαχίας είναι η μέθοδος BATHE και αφορά όλο το φάσμα των κλινικών ιατρικών ειδικοτήτων, όπου κυριαρχεί η αντιπαράθεση γιατρούασθενούς. Η μέθοδος BATHE Η μέθοδος BATHE 8 πρωτοπαρουσιάστηκε από τους Marian Stuart και Joseph Lieberman στο βιβλίο τους The Fifteen Minute Hour το 1993, ενώ ακολούθησαν και άλλες δημοσιεύσεις στο θέμα αυτό. Πρωταρχικός σκοπός τους ήταν η γρήγορη θεμελίωση μιας σχέσης εμπιστοσύνης με τον ασθενή και η αδρή καταγραφή καταστάσεων άγχους και στρες. Κλειδιά στη διαδικασία αυτή είναι κατά σειράν η ικανότητα του γιατρού να ακούει τον ασθενή, να παρέχει στήριξη, να προκαλεί και να αντανακλά συναισθήματα, να δείχνει σεβασμό και τέλος να θεμελιώνει εργασιακή συμμαχία. Ο ασθενής πρέπει να πει για μερικά λεπτά την ιστορία του χωρίς διακοπή, παρά την συνήθη πρακτική μας να ζητάμε γρήγορα, και κάποιες φορές αδιάφορα ή αυταρχικά, πολλές λεπτομέρειες. Καλώς ή κακώς η επαρκής αντιμετώπιση του συνολικού ιατρικού ή στην περίπτωσή μας οδοντιατρικού προβλήματος περιλαμβάνει και τις συναισθηματικές συνιστώσες του. Συνεπώς είναι θεμελιώδες να κατανοήσουμε τι ακριβώς απασχολεί τον ασθενή, τι ο ασθενής προσδοκά από εμάς και τέλος γιατί ο ασθενής προστρέχει για θεραπεία τη συγκεκριμένη στιγμή. Η μέθοδος BATHE (Background, Affect, Trouble, Handling, Empathy) είναι μια απλή ασθενοκεντρική διαδικασία που περιλαμβάνει 4 ερωτήσεις εμπνευσμένες από τις κλασικές ψυχοθεραπευτικές με-

13 ΕπιστημονικάΘέματα 21 ΟδοντιατρικόΒήμα θόδους. Η πρώτη ερώτηση (τι συμβαίνει στη ζωή σας ή τι σας απασχολεί;) αφορά το Background, δηλαδή τη διερεύνηση του παρασκηνίου, της περιρρέουσας ψυχοσυναισθηματικής κατάστασης του ασθενούς. Αρκετοί ασθενείς μιλούν μόνοι τους σχετικά με τα ζητήματα αυτά πριν καν ερωτηθούν. Η δεύτερη ερώτηση (πώς αισθάνεστε γι αυτά;) αντλεί πληροφορίες για το συναίσθημα (Affect) που εκφράζει ο ασθενής περιγράφοντας το παρασκήνιο της ζωής του. Η τρίτη ερώτηση (τι είναι αυτό που σας ταλαιπωρεί ή σας ανησυχεί περισσότερο;) αφορά το Trouble και οδηγεί στην συμβολική σύνοψη του προβλήματος από τον ασθενή, ενώ η τέταρτη ερώτηση (πώς χειρίζεστε το πρόβλημα αυτό;) Handling, βοηθά να κατανοήσουμε ή να υποψιαστούμε τις συναισθηματικές παρακαταθήκες και τους μηχανισμούς χειρισμού του προβλήματος. Τέλος, μια δική μας τοποθέτηση του τύπου (θα πρέπει να είναι πολύ δύσκολο για σας ή καταλαβαίνω το πρόβλημά σας) υποδηλώνει την κατανόηση του προβλήματος (Empathy) και μας τοποθετεί σε θέση συμπάσχοντος και γεφυροποιεί το αρχικό χάσμα. ερμηνευτικές εκδοχές του γιατρού (εικ. 1). Με άλλα λόγια τα γεγονότα είναι χρωματισμένα με τα γυαλιά μέσα από τα οποία βλέπει ο καθένας τον κόσμο και άρα απαιτείται μεγαλύτερη προσπάθεια για την αποκρυπτογράφησή τους. Οι ψυχαναλυτικές ιδιαιτερότητες της οδοντιατρικής Παρά τη φαινομενική της απόσταση, η κλινική οδοντιατρική διαχειρίζεται ασθενείς με τρόπο που εμπίπτει απόλυτα σε όλες τις παραπάνω ψυχαναλυτικές αρχές. Οι ασθενείς βρίσκονται σε εγρήγορση και ξαπλωμένοι στην οδοντιατρική καρέκλα σε σωματική εγγύτητα με τον/την οδοντίατρο. Οι συνεδρίες είναι συνήθως πολλές καθιερώνοντας ποικίλους ρόλους, συμβολικά ισοδύναμα και μεταβιβαστικές συμπεριφορές. Ο λόγος συνήθως ρέει. Πρόκειται για μια σκηνή, οιονεί πιστή στο ψυχαναλυτικό υπόδειγμα. Επίσης δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως το στόμα, πέρα από την πολυδιάστατη συμβολή του στην εξωτερική εικόνα, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο πρώτο στάδιο της λιβιδινικής ανάπτυξης του ανθρώπου που κατά τη Φροϋδική αλλά και τις μετά Φροϋδικές προσεγγίσεις συμβάλλει στην οργάνωση των αντικειμενοτρόπων σχέσεων και στη διαμόρφωση της προσωπικότητας. Τέλος κάποια αναφορά θα πρέπει να κάνουμε και στο σχετικό γνωμικό, που ως κιβωτός διαγενεαλογικής 10 λαϊκής σοφίας δηλώνει: Οπου πονεί το δόντι, εκεί κι η γλώσσα κρούει. *Περιαγωγή της ψυχής. Όπως εννοιοδοτεί ο Στέλιος Ράμφος τον όρο Παιδεία, κατά την ανάλυση του πιο φημισμένου φιλοσοφικού κειμένου της αρχαιότητας «τον μύθο του σπηλαίου» από την Πολιτεία του Πλάτωνος. **Με την έννοια που απορρέει από την ηλεκτρομαγνητική επαγωγή (Electric Induction), δηλαδή την εμφάνιση ηλεκτρισμού εξαιτίας μαγνητικού πεδίου. Βιβλιογραφία 1. Καρκαζής Η. Δημόσια οδοντιατρική εκπαίδευση και ελεύθερη αγορά. Οδοντιατρικό Βήμα. Αύγουστος-Σεπτέμβριος Freud. A very short introduction. Anthony Storr. Oxford Un. Press Freud S. La technique psychanalytique. Paris. PUF. 1953, Reed Klein M. Envy and gratitude and other works Vintage Ι.Ν. Θεοδωρακόπουλος Πλάτωνος Θεαίτητος. Εισαγωγή, αρχαίο και νέο ελληνικό κείμενο. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών, Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Φιλοσοφίας 6. Heimann P. On countertransference. Int Journal of Psychoanalysis. 1950;31: Bion W. In : Melanie Klein today. (Ed. E. Spillius) pp Routledge. London Stuart MR, Lieberman JA. The fifteen minute hour. Applied Psychotherapy for the primary care physician, 2 nd ed. Westport, Conn: Praeger, Karkazis H, Kossioni A. Dental treatment needs and demands of an elderly institutionalised population in Athens. Eur J Prosthodont Rest Dent 1993; 1: Abraham N, Torok M. L ecorce et la noyau, Paris, Aubier Flammarion. 433, Ogden T. On projective identification. Int Journal of Psychoanalysis ; 60: Σημεία προσοχής Είναι προφανές ότι η κατάλληλη χρήση του λόγου και η ερμηνευτική δεξιότητα του γιατρού καθορίζουν την αποτελεσματικότητα της μεθόδου. Σαν μέθοδος επικοινωνίας χρειάζεται άσκηση, επανάληψη, φειδώ και ίσως κάποιο ταλέντο και σίγουρα δεν πρόκειται για αντιποίηση του επαγγέλματος του ψυχολόγου. Οι συγγραφείς ωστόσο τονίζουν την αποφυγή εμπλοκής στο ευρύτερο συναισθηματικό πρόβλημα του ασθενούς με συμβουλές ή άλλης φύσεως υποστηρικτικές παρεμβάσεις που και επικίνδυνες είναι και ξεφεύγουν από την ουσία και τα ζητούμενα της μεθόδου. Τέλος η μέθοδος δεν θα πρέπει να εφαρμόζεται σε βαρύτερες περιπτώσεις όπως σε ψυχωτικούς ασθενείς, σε ασθενείς με αυτοκτονική προδιάθεση ή ακόμα και σε ασθενείς με σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας, που ούτως ή άλλως δεν εμπίπτουν στο σύνηθες οδοντιατρικό πελατολόγιο. Σχετικά με τις οδοντιατρικές ανάγκες και το αίτημα για θεραπεία (needs-demands) Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο προσδιορισμός των αναγκών και των αιτημάτων για οδοντιατρική θεραπεία. Πρόκειται για συστηματική-μαιευτική διαδικασία μέσω κατάλληλα διαμορφωμένων ερωτήσεων και κλινικής εξέτασης, που πραγματοποιείται στη φάση της πρώτης επαφής με τον ασθενή και τη λήψη του ιστορικού. Ερευνητικές εργασίες τουλάχιστον δύο δεκαετίες πριν 9, έφεραν για πρώτη φορά στο φως τον μεγάλο κίνδυνο της στρεβλής εκτίμησης των πραγματικών αναγκών για θεραπεία, που οφείλεται όχι μόνο στη ρηχότητα της επικοινωνίας, αλλά και στον ερμηνευτικό μονόλογο του εξεταστή. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα υποτιθέμενα αντικειμενικά στοιχεία από την ιατρική και οδοντιατρική ιστορία του ασθενούς εξαρτώνται από τις βαθύτερες αντιλήψεις, τις απόψεις αλλά και τις αναμνήσεις του, έτσι ώστε συχνά να μην συμβαδίζουν με τις διαφορετικές

14 22 ΟδοντιατρικόΒήμα ΕπιστημονικάΘέματα Εισαγωγή Κατά την εξέταση του ασθενούς η κλινική του «εικόνα» αποτελούσε στην ιατρική το πρώτο ζητούμενο από τον αρχαίο γιατρό μέχρι σήμερα. Η κλινική εικόνα βοηθά στην κλινική διάγνωση. Κλινική διάγνωση επιτελείται με μια σειρά απόκτησης πληροφοριών της φυσιοπαθολογίας ιστών και οργάνων και εξακολουθεί να γίνεται με μια σειρά διαδικασιών, όπως η επισκόπηση, ψηλάφηση, επίκρουση, ακρόαση κ.λπ. Η «εικόνα» λοιπόν που προκύπτει από την επισκόπηση αποτελεί το πρώτο διαγνωστικό απόκτημα του κλινικού γιατρού. Μετά την αντίληψη της εικόνας, αυτή πρέπει να αποθηκευτεί στη μνήμη του γιατρού για να είναι αξιοποιήσιμη αργότερα. Όμως η ανθρώπινη μνήμη είναι περιορισμένη και υποκειμενική (από την ίδια εικόνα, ο κάθε γιατρός αντιλαμβάνεται αυτό που γνωρίζει και συγκρατεί στην μνήμη του αυτό που τον εντυπωσιάζει). Έτσι, για την επικοινωνία των ιατρικών εικόνων αρχικά χρησιμοποιήθηκε η λεκτική περιγραφή και το ιχνογράφημα, το οποίο ακόμη και σήμερα υποκαθιστά στα συγγράμματα και στους άτλαντες κλινικές φυσιοπαθολογικές εικόνες που δεν έχουν φωτογραφηθεί. Παράλληλα η ιχνογράφηση εικόνων εξακολουθεί να αποτελεί εκπαιδευτικό μέσο γνώσης των διάφορων φυσιολογικών μορφών και παραμορφώσεων στα διάφορα πανεπιστήμια. Η έλευση της ιατρικής φωτογραφίας υποκατέστησε το ιατρικό σχέδιο πριν από 150 χρόνια. Στη σύγχρονη ιατρική, η φωτογραφία μέσω του μικροσκοπίου μπορεί να διακρίνει δομές αόρατες στο ανθρώπινο μάτι. Η καταγραφή των μικροσκοπικών δομών με φωτογραφίες αποτέλεσε ένα μεγάλο βήμα στην γνώση και εκπαίδευση στην ιατρική. TÔ ËÌ ÙÚË apple ÁÈ ÓÓ Ë, ÔÓÙÈ ÙÚÔ Στην οδοντιατρική η λήψη καλής ποιότητας φωτογραφιών αποτελεί ένα άριστο και πολυποίκιλο εργαλείο τεκμηρίωσης, σχεδίασης και επικοινωνίας. Το σύγχρονο οδοντιατρείο μπαίνει στην εποχή της ψηφιακής εικόνας με τη χρήση διαφόρων ψηφιακών μέσων όπως: η ψηφιακή ακτινογραφία, η ψηφιακή φωτογραφία-video, η ψηφιακή ενδοστοματική video-camera, τα ψηφιακά προγράμματα διαχείρισης οδοντιατρείου, η ψηφιακή σχεδίαση (imaging) αποκαταστάσεων (εμφυτευματολογία, ορθοδοντική, γναθοχειρουργική, αισθητική), την ψηφιακή λήψη του χρώματος κ.λπ., καθώς και τα διάφορα άλλα ψηφιακά προγράμματα στις διάφορες συσκευές, όπως εμφανίζονται στις οθόνες του αυτόκαυστου κλιβάνου, της οδοντιατρικής μονάδας ή στο εργαστήριο με τα ψηφιακά προγράμματα του φούρνου όπτησης πορσελάνης ή τις CAD/CAM συσκευές κ.λπ. Η οδοντιατρική φωτογραφία αρχικά χρησιμοποιήθηκε κατ εξοχήν σε ειδικότητες της οδοντιατρικής όπου η κλινική παρέμβαση έπρεπε να τεκμηριώνεται αλλά και να μετράται, όπως στην Ορθοδοντική και τη Γναθοχειρουργική. Σήμερα, η ψηφιακή οδοντιατρική φωτογραφία αποτελεί ένα αναπόσπαστο πλέον εργαλείο του οδοντιατρείου και του εργαστηρίου, δεδομένου ότι βοηθά στην απόκτηση γνώσης και νέας επαγγελματικής υπόστασης μέσω της αξιοποίησης της εικόνας, όπως θα αναλυθεί παρακάτω. Σε έρευνα που έγινε στην Αγγλία το 2004 σε τυχαίο δείγμα σε γενικούς οδοντιάτρους αποδείχθηκε ότι 36% λάμβαναν μια μορφή ψηφιακή εικόνας και οι βασικοί λόγοι που χρησιμοποιούσαν την ψηφιακή φωτογραφία ήταν 72% για συμβουλευτική και ενεργοποίηση των ασθενών, 68% για τεκμηρίωση πιθανής αστικής ευθύνης, 63% για την εκπόνηση του σχεδίου θεραπείας και 43% για την επικοινωνία με το εργαστήριο 1 Ο λόγος, γραπτός ή προφορικός, χωρίς την επικουρία της εικόνας αποτελεί κλασική αλλά ελλιπή μέθοδο για την επικοινωνία, την εκπαίδευση και τη συνεχή επιμόρφωση του σύγχρονου οδοντιάτρου και οδοντοτεχνίτη. Για παράδειγμα, η λεκτική παραγγελία του χρώματος ή των μορφολογικών στοιχείων στις αποκαταστάσεις αποτελεί απέλπιδα προσπάθεια χωρίς την συμβολή της εικόνας, διότι είναι γνωστό ότι ένας από τους παράγοντες που εισάγει ανακρίβεια και αναξιοπιστία στην οπτική εκτίμηση του χρώματος είναι και η έλλειψη καθορισμένου λεξιλογίου περιγραφής των χρωμάτων 2 (Εικ. 1). Η εμπλοκή του κάθε κλινικού οδοντιάτρου με την ψηφιακή φωτογραφία απαιτεί χρόνο εκμάθησης και εμπέδωσης των εργαλείων και των μεθόδων δια μέσου της εξάσκησης. Οι γνωστικές ενότητες όπου πρέπει να εκπαιδευτεί κανείς είναι: Η κλινική σημασία και τα πεδία εφαρμογών (Σκοπός) Τα εξαρτήματα και τεχνικά χαρακτηριστικά τους (Υλικά) Οι τεχνικές των λήψεων των φωτογραφιών (Μέθοδος) Η αποθήκευση, επεξεργασία και Εικ. 1. Η λεκτική επικοινωνία γιατρού-τεχνίτη είναι από ελλιπής και χαοτική έως επισφαλής όσον αφορά το χρώμα, τη μορφή ή τηνσύνθεση κ.λπ. των αποκαταστάσεων χωρίς την προώθηση εικόνων. επικοινωνία (Μέθοδος) Οι πρακτικές εφαρμογές (εικονική εξομοίωση-imaging) στη χρωματοληψία, μορφολογία κ.λπ. (Εφαρμογές) Τίθεται λοιπόν το βασικό πρακτικό ερώτημα: Για ποιους λόγους είναι χρήσιμη η ψηφιακή οδοντιατρική φωτογραφία στον ασκούντα την οδοντιατρική; Τον σκοπό της φωτογραφίας στην οδοντιατρική θα αναλύσουμε στο άρθρο αυτό, παραθέτοντας τα πεδία εφαρμογής της και το κέρδος που προκύπτει από την χρήση της. Ο σκοπός. Ο σκοπός της ψηφιακής οδοντιατρικής φωτογραφικής εικόνας λοιπόν είναι να καταγράφει τις οπτικές λεπτομέρειες της φυσιοπαθολογίας των μαλακών και σκληρών ιστών καθώς και των διαδικασιών της αποκατάστασής τους. Ανάλυση εφαρμογών 1. Σαν εργαλείο τεκμηρίωσης Η οπτική τεκμηρίωση με την λήψη ψηφιακών φωτογραφιών συμβάλλει ώστε οποιοσδήποτε ενδιαφερόμενος (γιατρός ή τεχνίτης) να αναφέρεται με αξιοπιστία σε κάθε περιστατικό του μετά την πάροδο μεγάλου χρονικού διαστήματος. Τα βασικά ερωτήματα στα οποία καλείται να απαντήσει ο κλινικός είναι τι και γιατί το φωτογραφίζει και κατόπιν ποια είναι η καταλληλότερη τεχνική που πρέπει να χρησιμοποιήσει σε κάθε περίπτωση. Βασικές αρχές κλινικής οπτικής τεκμηρίωσης: Λαμβάνονται πάντοτε αρχικές φωτογραφίες πριν από οποιαδήποτε παρέμβαση στο περιστατικό. Λαμβάνονται φωτογραφίες πριν από οποιαδήποτε μη αντιστρεπτή παρέμβαση (κλινική ή εργαστηριακή) (λεύκανση, εκτροχισμός, χειρουργεία, κ.λπ.). Λαμβάνονται οπωσδήποτε φωτογραφίες μετά από κάθε ατύχημα (χειρουργικό ή άλλο τραύμα, κάταγμα γεφυρώματος ή κεραμικού σε αποκαταστάσεις κ.λπ.). Λαμβάνονται οπωσδήποτε φωτογραφίες από όλες τις εργασίες μεγάλου κόστους για τον ασθενή. Λαμβάνονται οπωσδήποτε φωτογραφίες από περιστατικά ολικής αποκατάστασης στόματος (fullmouth rehabilitation). Λαμβάνονται οπωσδήποτε φωτογραφίες από καχύποπτους, εριστικούς και ασθενείς με μεγάλες προσδοκίες ή με προηγούμενη αντιδικία με τον γιατρό τους. Τα αντικείμενα που καταγράφουμε οπτικά για λόγους τεκμηρίωσης περιλαμβάνουν: Καταγραφές ιστορικού, κλινικής εξέτασης (φυσιο-παθολογικά ευρήματα). Καταγράφουμε οπτικά κάθε στάδιο θεραπείας. Την εξέλιξη μιας παθολογίας (βελτίωση, επιδείνωση). Την περιοδοντική και περι-εμφυτευματική υφίζηση Ασυνήθη και παροδικά ευρήματα. Η οπτική τεκμηρίωση με την χρήση της ψηφιακής φωτογραφίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διάφορες περιπτώσεις που κρίνεται αναγκαίο, όπως: Σε κοινωνικούς φορείς. Πολλές φορές καλείται ο οδοντίατρος να εκθέσει τις επιστημονικές του γνώσεις σε

15 ΕπιστημονικάΘέματα ΟδοντιατρικόΒήμα 23 διάφορους φορείς π.χ. ομιλία σε κάποιο εκπαιδευτικό ίδρυμα (σχολεία, σύλλογοι, μέσα ενημέρωσης κ.λπ.), γνωμάτευση για νομικά ή αστικά θέματα (ασφαλιστικές εταιρείες, δικαστικές αγωγές, μαρτυρίες κλπ). Σε κάθε περίπτωση, η τεκμηριωμένη παρουσίαση απόψεων από τον οδοντίατρο απαιτεί και την χρήση εικόνας κατά προτίμηση από το προσωπικό του αρχείο. Σε ασθενείς. Οι ασθενείς ξεχνούν ή δεν γνωρίζουν λεπτομερώς την αρχική κατάσταση του στόματός τους, με συνέπεια να εγείρουν αμφιβολίες ή απαιτήσεις αναφορικά με την αποτελεσματικότητα της παρέμβασης του οδοντογιατρού. Γι αυτό η κλινική οπτική τεκμηρίωση με φωτογραφίες της αποτελεσματικότητας της παρέμβασης είναι αναπόφευκτη (Εικ. 2). Έτσι σε όλες τις αισθητικές αποκαταστάσεις (ορθοδοντική, προσθετική, χειρουργική) η επίδοση πριν και μετά φωτογραφιών είναι αναγκαία 3. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι στην τεχνική της λεύκανσης Εικ. 3. Οι αντιπαρατιθέμενες εικόνες πριν και μετά τη λεύκανση αποτελούν απόλυτο οπτικό τεκμήριο της αποτελεσματικότητας της διαδικασίας της λεύκανσης. των δοντιών. Ποτέ ο γιατρός δεν ξεκινά λεύκανση χωρίς τη φωτογράφιση του αρχικού χρώματος των δοντιών, με την παρουσία και του αντίστοιχου χρωματικού δείγματος χρωματολογίου για σύγκριση, διότι ο ασθενής μετά την λεύκανση δεν μπορεί να συγκρίνει την αποτελεσματικότητα της λεύκανσης και θεωρεί ότι αυτή είναι αποτυχημένη ή ελλιπής (Εικ 3). Έτσι το αποτέλεσμα της λεύκανσης μπορεί να αξιολογηθεί κλινικά με διαφορετικές μεθόδους (χρωματολόγια, συσκευές μέτρησης χρώματος). Η φωτογραφία είναι το πιο ισχυρό 4. Παράλληλα, είναι απεριόριστα πιο δύσκολα να εξηγήσει κανείς με λόγια και ακατανόητες ορολογίες σε έναν ασθενή τις διάφορες δυνατότητες αποκατάστασης ενός ελλείποντος πλαγίου τομέα της άνω γνάθου χωρίς την χρήση εικόνων 3. Σε συναδέλφους. Μεταξύ συναδέλφων οδοντιάτρων πολλές φορές υπάρχει συνεργασία για την εκπόνηση του σχεδίου θεραπείας για διάφορα κλινικά περιστατικά (study groups). Η τηλεφωνική ή διαπροσωπική λεκτική επικοινωνία καθιστά αδύνατη την σοβαρή εκπόνηση σχεδίου θεραπείας. Μέχρι σήμερα, ήταν κατ ελάχιστον αναγκαία η χρήση εκμαγείων μελέτης αναρτημένων σε κεντρική σχέση σε ημι-ανατομικό αρθρωτήρα και η λήψη πανοραμικής ακτινογραφίας. Η ανάγκη της λειτουργικής και αισθητικής ενσωμάτωσης της αποκατάστασης στο πρόσωπο απαιτεί την λήψη μιας σειράς ψηφιακών φωτογραφιών βάσει συγκεκριμένου πρωτοκόλλου. Οι σχέσεις των μαλακών μορίων και των σκληρών καθώς και η κίνηση στο πρόσωπο τον μαλακών μορίων αποτελούν απαραίτητα στοιχεία οποιουδήποτε αποκαταστατικού σχεδίου θεραπείας (η υποστήριξη των μαλακών ιστών κατά την ηρεμία και το γέλιο δεν αποκαλύπτονται σε εκμαγεία ή ακτινογραφίες). Το βασικό πρωτόκολλο φωτογραφικής τεκμηρίωσης για μελέτη και εκπόνηση σχεδίου θεραπείας περιλαμβάνει εικόνες της οδοντο-προσωπικής, οδοντοστοματικής και οδοντικής σύνθεσης. Πολλές φορές η ψηφιακή φωτογραφία αποτελεί αναπόσπαστο εργαλείο της μεταξύ συναδέλφων επικοινωνίας, όταν πρόκειται για συζήτηση προβλημάτων όπως: πλημμελής επούλωση, αλλοίωση των φυσιολογικών ιστών (όγκοι, συρίγγια, διαβρώσεις κ.λπ.), πλημμελής απόδοση του χρώματος μιας αποκατάστασης και πάρα πολλές άλλες περιπτώσεις προβλημάτων που εμφα- Για δεύτερη φορά διοργανώνεται οδοντιατρικό σεμινάριο με θέμα την οδοντιατρική φωτογράφιση από την εξειδικευμένη σε αυτήν εταιρεία DENTOPOLIS ΕΠΕ σε συνεργασία με τον ειδικό στη διδασκαλία του χρώματος, οδοντίατρο και οδοντοτεχνίτη Δημήτρη Καπαγιαννίδη. Ημερομηνίες εκδήλωσης: Basic I Chateau Μεσόγεια Αττικής και Basic II Chateau Porto Carras- Resort Χαλκιδικής. Το κόστος συμμετοχής για το θεωρητικό μέρος μόνο είναι 50 Ευρώ, για το πρακτικό και το θεωρητικό 290 Ευρώ συν ΦΠΑ. Πληροφορίες στο ή Εικ. 2. Ποτέ δεν δείχνουμε στον ασθενή μόνο την τελική εικόνα σε καθρέπτη, αλλά πάντοτε την αρχική και την τελική σε αντιπαράθεση σε οθόνη ή τυπωμένες. Αυτό γιατί ο ασθενής δεν θυμάται την αρχική του κατάσταση για να συγκρίνει. Μ.Ε.Π.Ε ΙΩΑΚΕΙΜ ΑΣΛΑΝΙΔΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ ΓΟΥΔΗ ΤΗΛ :00 μμ :00 μμ :00 μμ Η συμμετοχή είναι δωρεάν Τηλ

16 24 ΟδοντιατρικόΒήμα ΕπιστημονικάΘέματα Εικ. 4. Η φωτογράφιση και η ηλεκτρονική αποστολή μιας ακτινογραφίας μπορεί να αποτελέσει άριστο τρόπο επικοινωνίας μεταξύ του ιατρικού προσωπικού για την αξιολόγηση παθολογικών αιτίων (π.χ. περιεμφυτευματίτιδα). Εικ. 5. Η επικοινωνία μεταξύ συναδέλφων για τη μελέτη κλινικών προβλημάτων (π.χ. αυχενικό κάταγμα κεραμικής επικάλυψης) απαιτεί την λήψη και αποστολή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μιας ψηφιακής εικόνας. Εικ. 6. Διάφορες διατάξεις φωτογραφικών εξαρτημάτων με τυποποιημένες συνθήκες (απόσταση, φωτισμός) αποτελούν εργαλεία μετρητικών διαδικασιών έρευνας στην οδοντιατρική. νίζονται σε κάθε οδοντιατρική ειδικότητα (Εικ. 4, 5). Σε επιστημονική έρευνα. Η τυποποιημένη (standardized) οδοντιατρική φωτογραφία αποτελεί ένα εργαλείο στην κλινική αλλά και βασική οδοντιατρική έρευνα (Ορθοδοντική, ανατομία, αισθητική κ.λπ.) 5 (Εικ. 6). Επίσης επιστημονικές παρουσιάσεις και εκδόσεις στηρίζονται απολύτως στη χρήση της οπτικής τεκμηρίωσης μέσω των φωτογραφιών. Έτσι, οι κλινικοί γιατροί μαζεύοντας κλινικά στοιχεία για την συμπεριφορά ενός υλικού ή την επιβίωση μιας μορφής αποκατάστασης, μπορεί να προβούν σε ανακοίνωση κλινικών συμπερασμάτων σε περιοδικά ή συνέδρια Σαν εργαλείο επικοινωνίας Σε συμβουλευτική των ασθενών (patients consultation). Η συμβουλευτική των ασθενών αποτελεί ένα δυναμικό κλινικό εργαλείο για την επιτυχή επικοινωνία και την απρόσκοπτη ολοκλήρωση της αποκατάστασης ενός στόματος. Η φωτογραφία στην προκειμένη περίπτωση αποτελεί το αναντικατάστατο εργαλείο που θα ενημερώσει τον ασθενή για τα στάδια και το τελικό αποτέλεσμα της αποκατάστασης. O οδοντογιατρός εξηγεί με την χρήση εικόνων τα προβλήματα που προτίθεται να θεραπεύσει δεδομένου ότι «ο ασθενής δεν βλέπει ό,τι βλέπει ο γιατρός». Έτσι τα διάφορα κλινικά ερωτήματα απαντώνται καλύτερα με τη χρήση εικόνων του προσωπικού Εικ. 7. Μια εικόνα με εναπόθεση περι-εμφυτευματικής τρυγίας κατά την συμβουλευτική των ασθενών αποτελεί άριστο επικοινωνιακό μέσο που διευκρινίζει παραστατικά το κλινικό ερώτημα «Γιατρέ, πέφτουν τα εμφυτεύματα;». Εικ. 8, 9. Η χρήση εικόνων (ακτινογραφίες, διαγνωστικές κηρώσεις κ.λπ.) για επικοινωνία μεταξύ συναδέλφων που είναι σε μακρινές αποστάσεις είναι αναγκαία για τη σωστή σχεδίαση των αποκαταστάσεων. Εικ. 10. Η λήψη εικόνας του κατάγματος ενός εμφυτεύματος κατά την τοποθέτηση και αποστολή της στον υπεύθυνο της εταιρείας παραγωγής των εμφυτευμάτων αποτελεί μαζί με επιπλέον τεχνικές πληροφορίες σύγχρονη μορφή συνεργασίας. Εικ. 11. Χωρίς φωτογραφία τι θα σημαίνουν οι λέξεις από τον οδοντίατρο στον οδοντοτεχνίτη κατά την περιγραφή της ποσότητας και κατανομής του χρώματος, της ημιδιαφάνειας, της φωτεινότητας και των ποικίλων χαρακτηρισμών (ιριδισμού, αντι-οπαλισμού, κηλίδων, καταγμάτων, κοπτικής φωταύγειας, απασβεστώσεων) της παρακείμενης κλινικής εικόνας; μάλιστα αρχείου του γιατρού (Εικ. 7). Με συναδέλφους γιατρούς-οδοντιάτρους, προσωπικό του ιατρείου, παρα-ιατρικούς χώρους (εταιρείες υλικών, dealers, τεχνίτες κ.λπ.). Στη σύγχρονη εξάσκηση της οδοντιατρικής η ταχύτατη αύξηση του γνωστικού όγκου αλλά και η απαίτηση για προγνώσιμα αποτελέσματα επιβάλλουν την εμπλοκή πολλών ειδικοτήτων (multi-disciplinary approach) στον σχεδιασμό και στην εκτέλεση του σχεδίου θεραπείας. Η ψηφιακή φωτογραφία αποτελεί αναπόσπαστο εργαλείο επικοινωνίας μεταξύ των εμπλεκομένων ιατρών αλλά και εργαλείο μελέτης, σχεδιασμού και τεκμηρίωσης της αποκαταστατικής προσπάθειας (Εικ. 8, 9). Με συνεργάτες εμπόρους ή εταιρείες παραγωγής προϊόντων. Πολλές φορές κατά την κλινική χρήση υλικών παρατηρούνται προβλήματα που προκύπτουν από διαμαρτίες κατά την κατασκευή. Η λήψη ψηφιακής φωτογραφίας της πιθανής κατασκευαστικής διαμαρτίας και η αποστολή της στον κατασκευαστή καταδεικνύει το πρόβλημα, διαφαίνεται δε και ο επαγγελματισμός του γιατρού στην διαχείριση των προβλημάτων του ιατρείου (Εικ. 10). Με το εργαστήριο. Η σύγχρονη επικοινωνία του ιατρείου με το οδοντοτεχνικό εργαστήριο επιβάλλει την ψηφιακή επικοινωνία. Ιατρείο και εργαστήριο χωρίς φωτογραφική μηχανή και προσωπικό υπολογιστή ανήκουν στην παλιά αναλογική εποχή της λεκτικής επικοινωνίας. Πως είναι δυνατόν να περιγράφουν με λέξεις τα εντελώς εξατομικευμένα στοιχεία χρώματος ημιδιαφάνειας, επιφανειακής ανακλαστικότητας και μορφολογίας ενός κεντρικού ή πλάγιου φυσικού τομέα που θέλουμε να εξομοιώσουμε με μια τεχνητή αποκατάσταση (Εικ. 11). Το δε κόστος και η απογοήτευση στην ομάδα γιατρού-τεχνίτη-ασθενούς από τις επαναλήψεις και το κακό τελικό αποτέλεσμα επιβάλλει τη χρήση της ψηφιακής εικόνας ως μέσου επικοινωνίας. Να σημειωθεί δε ότι η χρήση της ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής είναι πολύ οικονομικότερο μέσω από ό,τι η χρήση ψηφιακών μετρητικών συσκευών (φωτόμετρα, φασματοφωτόμετρα) 6. Στο διαδίκτυο. Το διαδίκτυο αποτελεί το πλέον σύγχρονο ψηφιακό μέσο επικοινωνίας που στηρίζεται κατ εξοχήν στην ψηφιακή εικόνα. Ήδη η χρήση του είναι μεγάλη στη σύγχρονη οδοντιατρική (δημιουργία ιστοσελίδων, διαδραστική εξ αποστάσεως επικοινωνία-τηλεπαρουσιάσεις τηλεδιασκέψεις κ.λπ.) και η εξέλιξη της χρήσης του απρόβλεπτη. Οποιαδήποτε επικοινωνία του οδοντογιατρού για επαγγελματικούς λόγους με την χρήση του διαδικτύου απαιτεί την παράθεση ψηφιακών εικόνων. Συνεπώς, η λήψη ψηφιακών εικόνων των λειτουργιών στο ιατρείο είναι αναγκαία. 3. Σαν εργαλείο επιμόρφωσης και κλινικής ποιοτικής βελτίωσης Η φωτογραφία μπορεί να αποτελέσει ένα εργαλείο ποιοτικού ελέγχου της προσφερόμενης αποκατάστασης από το ιατρείο και τα μέλη του. Έλεγχος ποιότητας στο ιατρείο γίνεται με την αυτο-αξιολόγηση των παρεμβάσεων του κάθε κλινικού ιατρού και των άλλων μελών του ιατρείου. Η διαδικασία της αυτο-αξιολόγησης του κλινικού βοηθάται ιδιαίτερα όταν μετά το πέρας της κλινικής εργασίας μελετά τα προβλήματα και κρίνει τα αποτελέσματα των παρεμβάσεών του. Εικ. 12. Η ποιότητα των χειρισμών (π.χ. τραυματισμός κατά την απώθηση με νήμα, ποιότητα ορίων παρασκευής κ.λπ.) του κλινικού μπορεί να αυτοαξιολογηθεί από την λήψη φωτογραφιών και την μελέτη και συζήτηση με συνεργάτες ή συναδέλφους. Εικ. 13, 14. Η σπειρωτή επιφάνεια ή η πώρωση στις αντίστοιχες εικόνες κατά την πρώτη όπτηση της κεραμικής μάζας αποτελεί ένα ποιοτικό μειονέκτημα της κεραμικής αποκατάστασης. Εικ 15. Η ποιοτική συμπεριφορά σε παρόμοια χρήση των δύο χειρουργικών εγγλυφίδων διαφορετικών εταιρειών (άμβλυνση κοπτικού ορίου και καταπόνηση κεφαλής) φαίνεται σε φωτογραφική λήψη κατ αντιπαράθεση. Η αυτο-αξιολόγηση της δεξιότητάς του και της αποτελεσματικότητας του κλινικού μπορεί να γίνει με την μελέτη των φωτογραφιών στην οθόνη του υπολογιστή του σε διαφορετικές λήψεις και μεγεθύνσεις (Εικ. 12). Ποιοτική βελτίωση μπορεί να αποδώσει η φωτογραφική λήψη διαφόρων εργαστηριακών σταδίων όπως η ποιοτική όπτηση των κεραμικών όσον αφορά τον βαθμό όπτησης (Εικ. 13) ή πώρωσης (Εικ. 14). Η μεγεθυσμένη εικόνα της κεραμικής μάζας αποκαλύπτει διάφορα προβλήματα που πολλές φορές είναι αόρατα στον γυμνό οφθαλμό. Παράλληλα και ο ποιοτικός έλεγχος των υλικών και εξαρτημάτων με την λήψη ψηφιακών φωτογραφιών και την μεγέθυνσή τους μπορεί να καταδείξει κλινική συμπεριφορά τους όσον αφορά την αντοχή και την αποδοτικότητα. (Εικ. 15) 4. Εργαλείο επαγγελματικής προβολής Ένας απλός και εσωτερικός τρόπος προβολής (In-

17 26 ΟδοντιατρικόΒήμα ΕπιστημονικάΘέματα ternal Marketing) των αποτελεσμάτων του ιατρείου μπορεί να γίνει με εικόνες που λαμβάνονται κατά την κλινική πράξη. Οι εικόνες αυτές είναι απαραίτητες για την δημιουργία ενός καταλόγου αποκαταστάσεων (Alboum) πριν-μετά που θα εκτίθεται στην αίθουσα αναμονής και παράλληλα αποτελεί εργαλείο προβολής των δυνατοτήτων του ιατρείου κατά την συμβουλευτική του ασθενούς. Στην αίθουσα αναμονής επίσης η ψηφιακή εναλλασσόμενη παράθεση αποκατεστημένων αισθητικών περιστατικών (Εικ. 16) προβάλλει την ψηφιοποίηση και την δυνατότητα του ιατρείου. Επίσης η ανάρτηση εικόνων στο ιατρείο με αισθητικές αποκαταστάσεις ενέχει ισχυρή δυναμικής επαγγελματικής προβολής. Εικ. 16. Η προβολή σε οθόνες της αίθουσας αναμονής κυλιομένων εικόνων (πριν-μετά) ή video από περιστατικά που αποκαταστάθηκαν στο ιατρείο αποτελούν εργαλείο προώθησης της δυνατότητας του ιατρείου. Εικ. 17. Η φωτογραφία εμπλέκει τον οδοντίατρο με εικαστικές έννοιες, όπως το φως, η σκιά, το χρώμα, η προοπτική, η κίνηση, η σύνθεση κ.λπ. 5. Σαν εργαλείο δημιουργικότητας και αναψυχής Η ψηφιακή οδοντιατρική φωτογραφία διακρίνεται σε φωτογραφία τεκμηρίωσης και καλλιτεχνική. Η φωτογραφία τεκμηρίωσης καταγράφει την παρουσία ενός αντικειμένου ή φαινομένου, ενώ η καλλιτεχνική καταγράφει αυτό που εντυπωσιάζει ή ενδιαφέρει ή και δημιουργείται από τον φωτογράφο. Η καλλιτεχνική φωτογραφία χρησιμεύει για εκπαίδευση, δημιουργική έκφραση και προώθηση προϊόντων 7. Η ενασχόληση με την ψηφιακή φωτογραφία αποτελεί και την εμπλοκή του οδοντιάτρου με τον εικαστικό χώρο. Η φωτογραφία (τεκμηρίωσης και καλλιτεχνική) διδάσκεται σε σχολές Καλών Τεχνών για αρκετά έτη και εμπλέκει τον οδοντίατρο με έννοιες όπως το φως, η σκιά, το χρώμα, η προοπτική, η κίνηση, η σύνθεση, πορτρέτο κ.λπ. (Εικ. 17). Αποτελεί έτσι η φωτογραφία για τον «εγκλεισμένο» οδοντίατρο ένα καλό μέσο αύξησης της αυτο-εκτίμησης από την δημιουργικότητα συνδυασμένη με αναψυχή. Συμπεράσματα Το εργαλείο της ψηφιακής φωτογραφίας θα πρέπει να θεωρείται το ίδιο αναγκαίο και καθημερινό για οποιονδήποτε ασχολείται με την οδοντιατρική, όσο και η ακτινογραφία με ακτίνες-χ που χρησιμοποιήθηκε για πολλές δεκαετίες 8. Αποτελεί ισχυρό κλινικό εργαλείο τεκμηρίωσης, επικοινωνίας, προβολής, ποιοτικού ελέγχου αλλά και αναψυχής. Αποτελεί έτσι ένα όχι ιδιαίτερα ακριβό αλλά ευρείας εφαρμογής κλινικό μέσο που σε ιατρεία του εξωτερικού λειτουργεί και σαν μέσο τεκμηρίωσης πιθανών απεμπλοκών από προβλήματα αστικής ευθύνης. Βιβλιογραφία 1. Sharland MR, Burke FJT, McHugh S, Walmsley AD. Use of dental Photography by General Dental practitioners in Great Britain. Dent Update 2004;31: Seghi RR, Johnston WM, O Brien WJ. Performance assessment of colorimetric devices on dental porcelains. J Dent Res 1989;68: Christensen GJ. Important clinical uses for dental photography JADA 2005 Jan;136:77-79). 4. Bengel W. Digital Photography and the Assessment of Therapeutic results after Bleaching procedures. J Esthet Restor Dent 15;S21-S32, Farkas L, Bryson W, Klotz J. Is photogrammetry of the face reliable? Plast Reconstr Surg 1980;66: Jarad FD, Russel MD, Moss BW. The use of digital imaging for color matching and communication in restorative dentistry Br Dent J 2005;199: Fondriest J. Documentation versus artistic photography. QDT 2008; Bengel W. Mastering Dental Photography. Quintessence Pub Co Inc 2002, pp 14

18 ΕπιστημονικάΘέματα 31 ΟδοντιατρικόΒήμα Ó ıôappleúôûˆappleèî ÃÂÈÚÔ ÚÁÈÎ & ÌÊ ÙÂ Ì Ù ªfiÓÈÌË ÛÙ ÏË ÙË Ó ıôappleúôûˆappleèî ÃÂÈÚÔ ÚÁÈÎ ÏÈÓÈÎ ÙË π ÙÚÈÎ ÔÏ ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô ıëóòó, ÓÂappleÈÛÙËÌÈ Îfi ÔÛÔÎÔÌÂ Ô «ÙÙÈÎfiÓ», È ı ÓÙ : Î ıëáëù. μ Ú ÎÙ ÚË ΔË ÛÙ ÏË Ù ÂappleÈÌÂÏÔ ÓÙ È, apple Ú applefi ÂÌ Ó, Û ÓÂÚÁ Ù ÙË Ó ıôappleúôûˆappleèî ÃÂÈÚÔ ÚÁÈÎ ÏÈÓÈÎ ÙË π ÙÚÈÎ ÔÏ ÙÔ ÓÂappleÈ- ÛÙËÌ Ô ıëóòó Î È ÏÏÔÈ ÂÎÏÂÎÙÔ Û Ó ÂÏÊÔÈ È ÊÔÚˆÓ ÂÈ ÈÎÔÙ ÙˆÓ, ÂÈ ÈÎÒÓ Î ıâ ÊÔÚ ÛÙ appleâúèáú ÊfiÌÂÓ ı Ì Ù. Δ Ùfi ÚÔÓ, ı ı Ï ÌÂ Ó ÓÔ ÍÔ ÌÂ Ó Ó ÓÔÈ Ùfi È ÏÔÁÔ Ì Û, ÙfiÛÔ ˆ appleúô ÙË ıâì ÙÔÏÔÁ fiûô Î È ˆ appleúô ÂÓ Â fiìâó ÂÚˆÙ Ì Ù appleô ı Û ËÌÈÔ ÚÁËıÔ Ó applefi ÙËÓ appleâúèáú Ê ÙÔ Î ıâ ı Ì ÙÔ. ÛÙ ÏË Ù ÊÈÏÔ ÔÍÂ Ó ÓÂÈ apple ÓÙ ÛÂÈ Û ÂappleÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ appleúô- ÏËÌ ÙÈÛÌÔ Û ÛÙÔ appleâ Ô ÙË Ó ıôappleúôûˆappleèî ÃÂÈÚÔ ÚÁÈÎ Î È ÙˆÓ ÌÊ ÙÂ Ì ÙˆÓ Î È Ó Û Ì ÏÂÈ ÛÙËÓ ÎÏÈÓÈÎ Û appleú ÍË. ªÂ Û Ó ÂÏÊÈÎÔ ÈÚÂÙÈÛÌÔ,  ٠ÚË μ Ú ÎÙ ÚË lvairakt@med.uoa.gr Ú ÁÔÓÙ appleô Î ıôú Ô Ó ÙËÓ ÂappleÈÙ ÙˆÓ ÂÌÊ ÙÂ Ì ÙˆÓ È ÏÈÔÁÚ Ê ÁÈ fiï Ù appleô Ó Ê ÚÔÓÙ È Î ÙˆÙ Úˆ Ú ÛÎÂÙ È ÛÙË È ıâûë ÙÔ Î ıâ ÂÓ È ÊÂÚÔÌ ÓÔ ( ÂappleÈÎÔÈÓˆÓ : lvairakt@med.uoa.gr).. μ Ú ÎÙ ÚË * MD, DDS, Dr, Dr,. ÁÔ ÛÙ Ë ** MD,. ÈÛ ÚÈÔ ** MD,. μ ÛÈÏÂ Ô ** MD, DDS, Dr * K ıëáëù π ÙÚÈÎ ÔÏ ıëóòó, È ı ÓÙ ÙË ÏÈÓÈÎ Ó ıôappleúôûˆappleèî ÃÂÈÚÔ ÚÁÈÎ ÙÔ ÔÛÔÎÔÌÂ Ô «ÙÙÈÎfiÓ» ** appleèûùëìôóèîô Û ÓÂÚÁ ÙÂ, ÏÈÓÈÎ Ó ıôappleúôûˆappleèî ÃÂÈÚÔ ÚÁÈÎ, ÔÛÔÎÔÌÂ Ô «ÙÙÈÎfiÓ», π ÙÚÈÎ ÔÏ Ó/Ì Ô ıëóòó Λόγω της μεγάλης έκτασης του θέματος, στα προηγούμενα τεύχη του «Ο.Β.» παραθέσαμε τα δύο από τα τρία μέρη του άρθρου «Παράγοντες που καθορίζουν την επιτυχία των εμφυτευμάτων». Στο παρόν τεύχος δημοσιεύουμε το τρίτο και τελευταίο μέρος. Όπως ήδη έχουμε αναφέρει, ένας μεγάλος αριθμός παραγόντων εμπλέκεται στην οστεοενσωμάτωση των εμφυτευμάτων και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να ακολουθείται ένα αυστηρό πρωτόκολλο τόσο προεγχειρητικά, όσο και διεγχειρητικά, ξεχωριστό για την κάθε περίπτωση. Το πρωτόκολλο αυτό πρέπει να συνεκτιμά: Α) Τον παράγοντα «ασθενή». Εδώ λαμβάνονται υπόψη συστηματικοί, τοπικοί, ανατομικοί παράγοντες κ.ά. Β) Τον παράγοντα «ιατρό», ο οποίος, αφού εκτιμήσει όλα τα δεδομένα, θα πρέπει να είναι σε θέση να επιλέξει το κατάλληλο εμφύτευμα και να προβεί στο σχεδιασμό της προσθετικής εργασίας και, βέβαια, Γ) Τον παράγοντα «εμφύτευμα», καθότι συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των εμφυτευμάτων επηρεάζουν την επιτυχημένη οστεοενσωμάτωση. Στα προηγούμενα δύο άρθρα μας αναλύσαμε τους παράγοντες που αφορούν στον ασθενή και τον ιατρό. Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε στους παράγοντες που σχετίζονται με το εμφύτευμα. Γ) Ο παράγοντας «εμφύτευμα» Παρακάτω θα αναφερθούμε αναλυτικά στα χαρακτηριστικά των σύγχρονων εμφυτευματικών συστημάτων, προκειμένου ο χειρουργός να γνωρίζει πώς οι παράμετροι εκείνες που σχετίζονται με την κατασκευή τους επηρεάζουν την επιτυχία της θεραπείας με εμφυτεύματα. Συγκεκριμένα, τα χαρακτηριστικά αυτά μπορούν να ταξινομηθούν στις παρακάτω κατηγορίες: 1. Το υλικό κατασκευής του εμφυτεύματος αποτελεί κριτήριο που καθορίζει τη βιοσυμβατότητά του. 2. Η μικρομορφολογία της επιφάνειας του εμφυτεύματος και η επικάλυψη της με διάφορους παράγοντες. 3. Η μορφολογία του εμφυτεύματος (μήκος, διάμετρος, τύπος σπειρώματος, σχήμα εμφυτεύματος), τα οποία επηρεάζουν την επίτευξη πρωτογενούς συγκράτησης κατά την εμφύτευση. 4. Τα χαρακτηριστικά του εμφυτεύματος που αφορούν τη σχέση του με την προσθετική εργασία. Γ.1. Τα υλικά κατασκευής των εμφυτευμάτων Ο οργανισμός αντιδρά διαφορετικά κατά την εισαγωγή του εμφυτεύματος ανάλογα με το υλικό κατασκευής του. Όπως ήδη έχουμε αναφέρει, τα εμφυτεύματα κατασκευάζονται από βιοσυμβατά με τον ανθρώπινο οργανισμό υλικά, ώστε να μην προκαλούνται τοξικές αντιδράσεις. O στόχος τον οποίο θέτουμε σήμερα είναι η προαγωγή της οστικής απάντησης κατά τρόπο τέτοιο ώστε να οδηγεί στη γρηγορότερη και αποτελεσματικότερη οστεοενσωμάτωση του εμφυτεύματος και ταυτόχρονα στη μείωση του χρόνου φόρτισης του εμφυτεύματος φτάνοντας, αν είναι δυνατόν, στην άμεση φόρτιση. Για τον λόγο αυτό γίνεται προσπάθεια, ώστε τα υλικά κατασκευής των εμφυτευμάτων να διαθέτουν: α) οστεοεπαγωγικές ιδιότητες, δηλαδή να προάγουν την παραγωγή νέου οστού, όπως π.χ. συμβαίνει στην επικάλυψη της επιφάνειας του εμφυτεύματος από οξείδια του τιτανίου ή ζιρκονίου, αλλά και β) οστεοκαθοδηγητικές ιδιότητες, δηλαδή να οδηγούν στη δημιουργία οστού κατά μήκος της επιφάνειας του εμφυτεύματος, όπως π.χ. συμβαίνει με τις διάφορες τεχνικές επεξεργασίας της επιφάνειας αυτής προκειμένου να αποκτήσει πορώδη δομή κ.ά. Τα σύγχρονα οδοντικά εμφυτεύματα κατασκευάζονται από τα εξής υλικά: Τιτάνιο (99,75% Ti), Kράματα τιτανίου (κυρίως Ti-6Al-4V), Ζιρκόνιο, ενώ μόλις πρόσφατα αναφέρονται και εμφυτεύματα από Κράματα τιτανίου-ζιρκονίου (TiZr1317) Η συντριπτική πλειονότητα των εταιρειών σήμερα διαθέτει εμφυτεύματα τιτανίου ή κραμάτων του, διότι το υλικό αυτό είναι απόλυτα αποδεκτό από τον ανθρώπινο οργανισμό, ασφαλές για τον ασθενή, οικείο στους θεράποντες, λόγω της μακροχρόνιας χρήσης του, και το κόστος του είναι προς το παρόν μικρότερο σε σχέση με τα εμφυτεύματα ζιρκονίου. Τα εμφυτεύματα τιτανίου ή κραμάτων του είναι εξαιρετικά ασφαλή και μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις μπορούν να προκαλέσουν τοξική ή αλλεργική αντίδραση. Επιπλέον, τα εμφυτεύματα από κράματα τιτανίου περιέχουν ένα μείγμα από αλουμίνιο και βανάδιο και παρουσιάζουν μεγαλύτερη σκληρότητα και ανθεκτικότητα σε σχέση με τα εμφυτεύματα καθαρού τιτανίου, τα οποία σημειωτέον περιέχουν σε κάποιο ποσοστό σίδηρο ή άνθρακα. Παρά τα πλεονεκτήματα του τιτανίου και την ευρεία τους χρήση, η εξέλιξη και το μέλλον στα εμφυτεύματα επιθυμεί τη χρήση του ζιρκονίου. Τα εμφυτεύματα ζιρκονίου παρουσιάζουν: καλύτερη βιοσυμβατότητα, καλύτερες μηχανικές ιδιότητες με ευνοϊκότερη κατανομή των δυνάμεων φόρτισης, ανώτερη αισθητική λόγω του λευκού τους χρώματος και μεγαλύτερη αντοχή σε κατάγματα Αντίθετα, σε ό,τι αφορά την οστεοενσωμάτωση, δεν φαίνεται να υπερέχουν των εμφυτευμάτων τιτανίου, αν και δεν υπάρχει ακόμα επαρκής αριθμός εργασιών στη διεθνή βιβλιογραφία.χαρακτηριστικά αναφέρουμε: α. Είναι γνωστό ότι κατά την πορεία της οστεοενσωμάτωσης, ένα μέρος μόνο της επιφάνειας του εμφυτεύματος έρχεται σε επαφή με το νεοσχηματιζόμενο οστούν. Μια συγκριτική πειραματική μελέτη σε χοίρους μεταξύ εμφυτευμάτων ζιρκονίου με αδροποιημένη με οξύ επιφάνεια και εμφυτευμάτων τιτανίου με αμμοβολημένη και ταυτόχρονα αδροποιημένη με οξύ επιφάνεια έδειξε 5% μεγαλύτερη περιεμφυτευματική οστική ανάπτυξη και 7% μεγαλύτερη επιφάνεια επαφής οστού-εμφυτεύματος στα εμφυτεύματα ζιρκονίου, χωρίς τα ποσοστά αυτά να διαφέρουν σε στατιστικά σημαντικό βαθμό και επιπλέον έδωσε συγκρίσιμα αποτελέσματα όσον αφορά τη δύναμη αποκοχλίωσης των δύο τύπων εμφυτευμάτων. Η μέτρηση της δύναμης αποκοχλίωσης ενός εμφυτεύματος αποτελεί μια διαδικασία εργαστηριακού ελέγχου της οστεοενσωμάτωσης. β. Για τις ανάγκες μιας παρόμοιας μελέτης τοποθετήθηκαν και πάλι στις γνάθους χοίρων εμφυτεύματα ζιρκονίου και τιτανίου με στόχο τη μελέτη της οστεοενσωμάτωσής τους. Μετά από μια περίοδο αναμονής 4 εβδομάδων πραγματοποιήθηκε ιστολογική και ιστομορφομετρική ανάλυση, οι οποίες έδειξαν ότι το ποσοστό επαφής επιφάνειας εμφυτεύματος- οστού κυμάνθηκε στο 53% και για τους δύο τύπους εμφυτευμάτων, παρόλο που στην περιοχή γύρω από τα εμφυτεύματα ζιρκονίου, η παραγωγή νέου οστού ήταν αυξημένη κατά 6%, συγκριτικά με τα εμφυτεύματα τιτανίου. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές στην οστεοενσωμάτωση μεταξύ εμφυτευμάτων ζιρκονίου και τιτανίου και τα αποτελέσματα είναι συγκρίσιμα. γ. Πρόσφατα, σε άλλη εργασία έγινε σύγκριση εμφυτευμάτων από κράμα τιτανίου-ζιρκονίου περιεκτικότητας 13-17% σε ζιρκόνιο και εμφυτευμάτων από καθαρό τιτάνιο. Τα εμφυτεύματα από το κράμα τιτανίου-ζιρκονίου είχαν επιπλέον αμμοβολημένη και αδροποιημένη με οξύ επιφάνεια και συγκριτικά με τα εμφυτεύματα από καθαρό τιτάνιο προέκυψαν τα εξής: μεγαλύτερη απαιτούμενη δύναμη αποκοχλίωσης της τάξης του 15% για την αφαίρεσή τους στο ίδιο χρονικό διάστημα, 5% μεγαλύτερη οστική ανάπτυξη περιεμφυτευματικά κατά την ιστομορφομετρική ανάλυση και συγκρίσιμα ποσοστά επαφής οστού-εμφυτεύματος. Γ.2. Η μικρομορφολογία της επιφάνειας των εμφυτευμάτων και η επικάλυψή της με διάφορους παράγοντες Αποτελέσματα μακροχρόνιων ερευνών έδειξαν ότι η υφή και η σύσταση της επιφάνειας του εμφυτεύματος αποτελούν πρωταρχικούς παράγοντες για την οστεοενσωμάτωση του εμφυτεύματος. Με τον όρο «μικρομορφολογία» της επιφάνειας του εμφυτεύματος εννοούμε τη χημική και μηχανική επεξεργασία που μπορεί να έχει υποστεί η επιφάνεια αυτή με στόχο την προαγωγή της οστεοενσωμάτωσης. Στη διαδικασία αυτή περιλαμβάνεται και η κάλυψη της επιφάνειας του εμφυτεύματος με διάφορους παράγοντες. Η επιφάνεια των σύγχρονων εμφυτευμάτων μπορεί να έχει υποστεί : ηλεκτρολυτική επιμετάλλωση, αδροποίηση με οξύ (SLA), επεξεργασία με ιονισμένο αέριο τιτανίου (TPS), αμμοβολή, κάλυψη με ανόργανα συστατικά όπως υδροξυαπατίτη (HA), κάλυψη με οργανικά συστατικά, όπως ένζυμα, οστεογενετικές πρωτεΐνες (π.χ BMP s, OP-1, κ.ά.), κάλυψη με πορώδες τιτάνιο κάλυψη με φαρμακευτικούς παράγοντες, συνδυασμούς των ανωτέρω. Από τις παραπάνω τροποποιήσεις της επιφάνειας των εμφυτευμάτων έχει μελετηθεί ιδιαίτερα η μέθοδος της αδροποίησης με διάφορα οξέα (συνδυασμός HCl και H 2 SO 4 είτε HF και HNO 3, καθώς και μόνο HNO 3 ) τόσο σε μακροσκοπικό όσο και σε επίπεδο οπτικού και ηλεκτρονικού μικροσκοπίου. Το μέγεθος της αδρότητας της επιφάνειας του εμφυτεύματος (μικρή, μέτρια, μεγάλη) οδηγεί σε προσκόλληση διαφορετικών μορίων και κυττάρων, τα οποία με τη σειρά τους οδηγούν σε διαφορετική

19 32 ΟδοντιατρικόΒήμα ΕπιστημονικάΘέματα Εικόνα 1: Αποκατάσταση της νωδότητας στις οπίσθιες περιοχές της άνω και κάτω γνάθου με τη βοήθεια εμφυτευμάτων (α-ια). Τα εμφυτεύματα στις θέσεις 24 και 25 προϋπήρχαν (ιβ), ενώ η προσθετική εργασία που εδραζόταν σε αυτά έφερε πρόβολο αντίστοιχα προς τον 26, το οποίο και αφαιρέθηκε, όπως μπορεί να φανεί στις υπόλοιπες ακτινογραφίες (δ,θ). Στην άνω γνάθο πραγματοποιήθηκε ταυτόχρονα κλειστή ανύψωση του ιγμορείου, λόγω ανεπαρκούς ύψους της φατνιακής ακρολοφίας (α-δ). Τόσο στην άνω, όσο και στην κάτω γνάθο, επιλέχθηκαν κοχλιούμενα εμφυτεύματα διαφορετικού μήκους και διαμέτρου, καλυμμένα με υδροξυαπατίτη, με στόχο την αποφυγή ανατομικών δομών και την επίτευξη καλύτερης οστεοενσωμάτωσης σε μια περιοχή αυξημένων λειτουργικών δυνάμεων (δ). Η κλινική και ακτινογραφική εικόνα μετά την τοποθέτηση της προσθετικής εργασίας (ε-θ). Μεγενθύσεις της πανοραμικής ακτινογραφίας (θ) στις θέσεις 15 και 16 (ι) και 46, 47 (ια). Παρατηρήστε τη διαφορετική μορφολογία και το διαφορετικό είδος σπειρώματος των εμφυτευμάτων που είχαν τοποθετηθεί στο παρελθόν προς αποκατάσταση των ελλειπόντων δοντιών 24 και 25 (ιβ). απόκριση της οστεοενσωμάτωσης. Για παράδειγμα, οι ινοβλάστες προσκολλώνται ευκολότερα σε λείες επιφάνειες, ενώ οι οστεοβλάστες, τα επιθηλιακά κύτταρα και τα μακροφάγα προτιμούν αδρές επιφάνειες. Τα πλεονεκτήματα της αδροποίησης με οξύ είναι τα εξής: 1. Δημιουργεί ομοιογενή επιφάνεια. 2. Η λειτουργική επαφή (περιοχή επαφής εμφυτεύματος-οστού) αυξάνεται. 3. Ευνοείται η προσκόλληση μορίων και κυττάρων και τέλος, 4. Επιτρέπει στα οστεοκύτταρα να κινούνται πάνω στην επιφάνειά του εμφυτεύματος επιδρώντας θετικά στη διαδικασία της οστεοενσωμάτωσης (έχει οστεοκαθοδηγητικές ιδιότητες). Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, τα εμφυτεύματα με αδρή και ανώμαλη επιφάνεια παρέχουν μεγαλύτερη σε έκταση λειτουργική επιφάνεια, πάνω στην οποία αναπτύσσεται νέο οστούν και προάγεται η διαδικασία της οστεοενσωμάτωσης. Ωστόσο, η προσπάθεια υπέρμετρης αύξησης της επιφάνειας επαφής εμφυτεύματος - οστού μέσω της αδροποίησης είναι δυνατό να οδηγήσει σε αντίθετα αποτελέσματα. Όσον αφορά συγκριτικές μελέτες και για τις υπόλοιπες τροποποιήσεις της επιφάνειας των εμφυτευμάτων αναφέρουμε χαρακτηριστικά τα εξής: α. Από τη σύγκριση της πορείας της οστεοενσωμάτωσης μεταξύ εμφυτευμάτων με επιφάνεια είτε λεία, είτε αμμοβολημένη με λεπτούς ή με χοντρούς κόκκους, είτε με συνδυασμό αμμοβολής με χοντρούς κόκκους και αδροποίησης με οξύ, προέκυψε υπεροχή του τελευταίου τύπου επιφάνειας, όσον αφορά την αύξηση του ποσοστού επαφής οστού-εμφυτεύματος, η οποία κυμάνθηκε από 10% έως και 35% σε σχέση με τις υπόλοιπες κατηγορίες. β. Από τα αποτελέσματα άλλης μελέτης προέκυψε ότι η κάλυψη του εμφυτεύματος με υδροξυαπατίτη υπερτερεί σε σχέση με επιφάνεια εμφυτεύματος αμμοβολημένη, επεξεργασμένη με οξύ (S- LA), επεξεργασμένη με ιονισμένο αέριο τιτανίου (TPS) ή μηχανικά επεξεργασμένη, προσφέροντας από 20% έως και 50% μεγαλύτερη περιοχή επαφής οστού-εμφυτεύματος. γ. Ο συνδυασμός υδροξυαπατίτη και οστεογενετικών πρωτεΐνών, όπως οι BMP-2 και ο TGF-β για την κάλυψη των εμφυτευμάτων τιτανίου, βελτιώνει τα ποσοστά επιτυχούς οστεοενσωμάτωσης και δ. Τα εμφυτεύματα με επιφάνεια από πορώδες τιτάνιο συγκριτικά με τα αδροποιημένα εμφυτεύματα, εμφανίζουν: 15% μεγαλύτερη οστική ανάπτυξη μέσα στη μικροπορώδη δομή της επιφάνειάς τους και προαγωγή της οστεοενσωμάτωσης, αυξημένη σταθερότητα ανάμεσα σε οστούν και εμφύτευμα, αυξημένη αντοχή και αντίσταση σε δοκιμασίες κόπωσης με εφαρμογή δυνάμεων αντίστοιχων των μασητικών και τέλος παρόμοιες μηχανικές ιδιότητες οστού-υλικού κάλυψης. ε. Η εφαρμογή ιόντων υδρογόνου σε ήδη αδροποιημένη επιφάνεια τιτανίου οδηγεί σε αύξηση της επιφάνειας εμφυτεύματος οστού, αλλά και σε αύξηση της δύναμης αποκοχλίωσης του εμφυτεύματος κατά 51-64%, άρα ευνοεί την οστεοενσωμάτωση. Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η εξέλιξη της επιφάνειας των εμφυτευμάτων έχει διέλθει μέσα από τα εξής στάδια: Τα εμφυτεύματα πρώτης γενιάς είχαν λεία επιφάνεια. Τα εμφυτεύματα δεύτερης γενιάς είχαν αδρή επιφάνεια μεγέθους από 5 έως 12 μm με στόχο την αύξηση της επιφάνειας επαφής του εμφυτεύματος με το οστούν της γνάθου. Τα εμφυτεύματα τρίτης γενιάς έχουν αδρή επιφάνεια και επιπλέον τροποιημένη με διάφορες μεθόδους, ώστε να επενδύεται με παράγοντες με οστεοεπαγωγικές και οστεοκαθοδηγητικές ιδιότητες, γεγονός που οδηγεί σε ταχύτερη και αποτελεσματικότερη οστεοενσωμάτωση, ευνοώντας την άμεση φόρτιση. Όσον αφορά την τεκμηρίωση της υπεροχής κάποιας από τις τροποποιήσεις αυτές έναντι άλλων απαιτούνται περισσότερες έρευνες από τη βιβλιογραφία. Γ.3. Η μορφολογία του εμφυτεύματος (μήκος, διάμετρος, τύπος σπειρώματος, σχήμα του εμφυτεύματος) Με τον όρο μορφολογία ή δομή του εμφυτεύματος, εννοούμε όλα εκείνα τα στοιχεία και χαρακτηριστικά που απαρτίζουν την τρισδιάστατη δομή του. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι: α. το μήκος του, β. η διάμετρός του, γ. το είδος του σπειρώματος που διαθέτει το εμφύτευμα και δ. το σχήμα του εμφυτεύματος. α. Το μήκος του εμφυτεύματος. Η σπουδαιότητα του μήκους του εμφυτεύματος στην επίτευξη οστεοενσωμάτωσης φαίνεται από το γεγονός ότι όσο μεγαλύτερο μήκος διαθέτει ένα εμφύτευμα, τόσο μεγαλύτερη είναι η αντίστασή του στις δυνάμεις που ασκούνυαι κατά τη μάσηση και σε δυνάμεις αποκοχλίωσης, όπως προκύπτει από δοκιμασίες ελέγχου που έχουν πραγματοποιηθεί πάνω στο κολόβωμα του εμφυτεύματος. Επιπλέον, το μεγαλύτερος μήκος εμφυτεύματος οδηγεί και σε αυξημένη συγκράτηση αμέσως μετά την τοποθέτησή του. Για τους λόγους αυτούς, η άποψη που επικρατεί σήμερα είναι η εξής: όπου είναι εφικτό πρέπει να τοποθετούνται όσο το δυνατόν μακρύτερα εμφυτεύματα προκειμένου να υπάρχει μεγαλύτερη μηχανική σταθερότητα στο εμφύτευμα αρχικά και οι μασητικές και συγκλεισιακές δυνάμεις να κατανέμονται σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη οστική επιφάνεια, γεγονός που εξασφαλίζει τη διατήρηση μεγαλύτερης οστικής μάζας πέριξ του εμφυτεύματος και δρα ευνοϊκά στη διαδικασία της οστεοενσωμάτωσης. Το ελάχιστο αποδεκτό μήκος εμφυτεύματος παλιότερα ήταν 10mm, ενώ ο στόχος πάντα παραμένει η σχέση εμφυτεύματος - στεφάνης να είναι 1:1. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται τα ποσοστά της μακροπρόθεσμης επιτυχίας εμφυτευμάτων διαφορετικού μήκους. Πίνακας Μακροπρόθεσμα ποσοστά επιτυχίας των εμφυτευμάτων ανάλογα με το μήκος του εμφυτεύματος Μήκος Διάρκεια % Συγγραφέας Έτος Σύστημα No. Εμφυτεύματος Παρακολούθησης Επιτυχίας 7 mm 87, 4% Quirynen και συν Branemark mm 7 έτη 93,2% 13 mm 99,0% 7 mm 93,6% Lekholm και συν Branemark mm 5 έτη 89,7% 13 mm 94,2% 8 mm 91,4% Buser και συν ITI mm 7 έτη 93,4% 12 mm 95,0% ten Bruggenkate και συν ITI mm 6 έτη 94,0% 8 mm 89,6% Ferrigno 2002 ITI mm 10 έτη 91,6% 12 mm 93,0% Όπως φαίνεται στον πίνακα, οι ten Bruggenkate και συν. τοποθέτησαν εμφυτεύματα μικρού μήκους (6mm) και παρατήρησαν μεγάλα ποσοστά 6ετούς επιβίωσης, κατά μέσον όρο της τάξης του 94%. Άξιο αναφοράς στη μελέτη αυτή είναι το γεγονός ότι τα κοντά εμφυτεύματα συνδυάζονταν πάντα με μακρύτερα εμφυτεύματα, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις αποκατάστασης στην άνω γνάθο, όπου η οστική πυκνότητα κατά κανόνα υπολείπεται. Σήμερα, προκειμένου για εμφυτεύματα μικρού μήκους οι περισσότεροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι: α) παρουσιάζουν μεγαλύτερα ποσοστά αποτυχίας σε σχέση με μακρύτερα εμφυτεύματα, β) ενδείκνυνται σε περιπτώσεις πολύ απορροφημένης φατνιακής ακρολοφίας της κάτω γνάθου και στις οπίσθιες περιοχές της άνω γνάθου. β. Η διάμετρος του εμφυτεύματος. Είναι κατανοητό ότι η αύξηση της επιφάνειας επαφής του εμφυτεύματος με το οστούν, άρα και η αύξηση της μηχανικής του σταθερότητας και της αντίστασής του στις δυνάμεις φόρτισης είναι συνάρτηση τόσο του αυξημένου μήκους του εμφυτεύματος, όσο και της μεγαλύτερης διαμέτρου του. Τα εμφυτεύματα μικρότερης διαμέτρου παρουσιάζουν μεγαλύτερα ποσοστά καταγμάτων, ιδιαίτερα όταν τοποθετούνται σε οπίσθιες θέσεις στις γνάθους, όπου οι δυνάμεις φόρτισης είναι μεγαλύτερες κατά τη μάσηση. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τους Siddiqui και Caudill, τα εμφυτεύματα διαμέτρου 5mm είναι 3 φορές πιο ανθεκτικά σε κατάγματα από εμφυτεύματα διαμέτρου 3,75mm και αντίστοιχα τα εμφυτεύματα διαμέτρου 6mm είναι 6 φορές ανθεκτικότερα από τα εμφυτεύματα διαμέτρου 3,75mm. Οι Winkler και συν. μελέτησαν τα ποσοστά επιτυχίας εμφυτευμάτων διαφορετικού μήκους και διαμέτρου σε μία περίοδο 3 ετών. Οι ερευνητές εστιάστηκαν σε εμφυτεύματα μήκους 7mm, 8mm, 10mm, 13mm και 16mm, τα οποία χώρισαν σε δύο ομάδες ανάλογα με τη διάμετρό τους: στην πρώτη ομάδα τοποθέτησαν τα εμφυτεύματα με διάμετρο από 3,0-3,9mm και στη δεύτερη ομάδα τα εμφυτεύματα με διάμετρο από 4,0-4,9mm. Τα ποσοστά επιτυχίας των εμφυτευμάτων για την περίοδο παρακολούθησης των 3 ετών ανήλθαν στο 90,7% για τα εμφυτεύματα της πρώτης ομάδας και στο 94,6% για τα εμφυτεύματα της δεύτερης ομάδας. Όσον

20 ΕπιστημονικάΘέματα ΟδοντιατρικόΒήμα 33 αφορά το μήκος των εμφυτευμάτων, η επιβίωση των εμφυτευμάτων κυμάνθηκε από 66,7% για τα εμφυτεύματα μήκους 7mm, έως 96,4% γι αυτά με μήκος 16mm. Το τελικό συμπέρασμα από αυτή την εργασία ήταν ότι τα λεπτότερα και κοντύτερα εμφυτεύματα παρουσίαζαν χαμηλότερα ποσοστά επιτυχούς οστεοενσωμάτωσης και μειωμένη σταθερότητα. γ. Το σπείρωμα του εμφυτεύματος. Τα μεγαλύτερα σε μήκος εμφυτεύματα τοποθετούνται συχνότερα στις πρόσθιες νωδές περιοχές, δεδομένου ότι στις θέσεις αυτές δεν κινδυνεύουν ανατομικές δομές, όπως το κάτω φατνιακό νεύρο ή η κοιλότητα του γναθαίου κόλπου, ενώ επιπλέον και το οστούν στις πρόσθιες θέσεις των γνάθων είναι συχνά πυκνότερο. Ωστόσο, οι οπίσθιες περιοχές των γνάθων είναι αυτές οι οποίες δέχονται έως και 300% μεγαλύτερες δυνάμεις κατά τη μάσηση και απαιτούν όσο το δυνατόν εμφυτεύματα μεγαλύτερου μήκους και διαμέτρου. Μετά την επιλογή ενός εμφυτεύματος κατάλληλου μήκους, ακολουθεί η επιλογή της διαμέτρου του, η οποία είναι δυνατό να επιφέρει αύξηση της επιφάνειας επαφής εμφυτεύματος - οστού μέχρι και 30%. Αντίθετα, η ταυτόχρονη μεταβολή της διαμέτρου του εμφυτεύματος με την κατάλληλη τροποποίηση των σπειρών της εξωτερικής του επιφάνειας, μπορεί να αυξήσει την επιφάνεια επαφής εμφυτεύματος - οστού κατά 300%. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται καλύτερη πρωτογενής συγκράτηση, μείωση των τάσεων που ασκούνται στον φλοιό της φατνιακής ακρολοφίας, μείωση των πιθανοτήτων απώλειας φλοιώδους οστού γύρω από το εμφύτευμα και βέβαια μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχούς οστεοενσωμάτωσης ακόμα και επί άμεσης φόρτισης. Σήμερα, η πλειονότητα των εμφυτευμάτων που χρησιμοποιείται διαθέτει σπείρωμα, ενώ οι εταιρείες κατασκευής εμφυτευμάτων παρέχουν εμφυτεύματα με ποικιλία σπειρώματος, υπογραμμίζοντας τη σπουδαιότητα της παραμέτρου αυτής (Εικόνα 1). Σκοπός της προσθήκης των σπειρών σε ένα εμφύτευμα είναι: α) η αύξηση της λειτουργικής επιφάνειας επαφής οστού-εμφυτεύματος, β) η βελτίωση της πρωτογενούς συγκράτησης και της σταθερότητας του εμφυτεύματος που είναι απαραίτητες για την οστεοενσωμάτωση, λόγω της δυνατότητας κοχλίωσης που παρέχουν οι σπείρες και τέλος γ) η συμβολή τους στην καλύτερη και ευνοϊκότερη (για το εμφύτευμα και το οστούν) κατανομή των δυνάμεων φόρτισης. Όσον αφορά την τρίτη παράμετρο, τα κυριότερα χαρακτηριστικά της μορφολογίας των σπειρών τα οποία και επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό την κατανομή των δυνάμεων φόρτισης είναι: α) Η πυκνότητα των σπειρών (αριθμός σπειρών ανά μονάδα μήκους), β) Το βάθος της αύλακας ανάμεσα σε δύο διαδοχικές σπείρες, γ) Το σχήμα εκάστης σπείρας και τέλος δ) Η γωνία της σπείρας (προφίλ), όπως προκύπτει σε διατομή του εμφυτεύματος. Όσον αφορά την πυκνότητα των σπειρών και το βάθος της αύλακας μεταξύ δύο διαδοχικών σπειρών, γίνεται εύκολα κατανοητό ότι όσο μεγαλύτερο αριθμό σπειρών ανά μονάδα μήκους διαθέτει ένα εμφύτευμα, αλλά και όσο βαθύτερη είναι η εν λόγω αύλακα, τόσο περισσότερο αυξάνεται η διαθέσιμη λειτουργική επιφάνεια του εμφυτεύματος (επιφάνεια επαφής εμφυτεύματος-οστού). Όσον αφορά το σχήμα εκάστης σπείρας, κατά την επιμήκη - οβελιαία διατομή του εμφυτεύματος, αυτό μπορεί να έχει τη μορφή: α) σχήματος V, β) τετραγώνου ή γ) αντηρίδας. Οι σπείρες σχήματος V, οι οποίες είναι και οι πρώτες που εισήχθησαν από τον Brnemark το 1965, μεταφέρουν δεκαπλάσια διατμητικά φορτία στο οστούν συγκριτικά με τις σπείρες σχήματος τετραγώνου. Αντίθετα, οι σπείρες σχήματος τετραγώνου διαθέτουν τέτοια αρχιτεκτονική, η οποία μεταφέρει με συμπιεστικό τρόπο τις δυνάμεις φόρτισης στο οστούν με αποτέλεσμα τη μικρότερη καταπόνησή του στην περιοχή πέριξ του εμφυτεύματος. Τέλος, οι σπείρες με σχήμα αντηρίδας είναι ιδανικές για αντίσταση σε ελκτικές δυνάμεις, ωστόσο εμφανίζουν μικρότερη πυκνότητα και μικρότερου βάθους αύλακα ανάμεσα στις σπείρες. Στη βιβλιογραφία δεν αναφέρεται κάποια μελέτη που να έχει συγκρίνει τις τρεις αυτές μορφές σπειρώματος μεταξύ τους. Τελευταία αναφέρεται και η εισαγωγή εμφυτευμάτων με αποστρογγυλεμένες σπείρες, οι οποίες σε οβελιαία διατομή έχουν τη μορφή ημιτονοειδούς καμπύλης. Κατά την κοχλίωση των εμφυτευμάτων προκαλείται λειτουργική συμπίεση από το εμφύτευμα στο σπογγώδες οστούν, αλλά ταυτόχρονα ασκείται και μία αντιδραστική δύναμη από το οστούν προς το εμφύτευμα, λόγω της ελαστικότητας του σπογγώδους οστού, η οποία στην περίπτωση εμφυτευμάτων με αποστρογγυλεμένες σπείρες κατανέμεται ισομερώς σε όλη την επιφάνεια του εμφυτεύματος. Το γεγονός αυτό ευνοεί το σχηματισμό νέου οστού, όπως έχει δειχθεί σε πειραματόζωα. Όσον αφορά τη γωνία εκάστης σπείρας σε οβελιαία διατομή, αυτή είναι υπεύθυνη για τη μετατροπή της δύναμης κατά τη φόρτιση του εμφυτεύματος σε ενδοοστική δύναμη διαφορετικής κατεύθυνσης. Σε περιπτώσεις αξονικής φόρτισης του εμφυτεύματος, μια σπείρα σχήματος V και μια σπείρα με μορφή αντηρίδας, οι οποίες συνήθως έχουν γωνία 30, δίνουν συγκρίσιμα αποτελέσματα. Μια σπείρα τετράγωνης διατομής λειτουργεί μεταφέροντας την αξονική δύναμη κατά τη φόρτιση σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μήκος μέσω του εμφυτεύματος με αποτέλεσμα τη συμπίεση του οστού. Εμφυτεύματα με πολλαπλό σπείρωμα. Πέρα από τα παραπάνω σχήματα σπειρών που αναφέρθηκαν έχουν προταθεί λύσεις με διπλό ή ακόμα και τριπλό σπείραμα οι οποίες παρουσιάζουν: καλύτερη προσαρμογή του εμφυτεύματος στο φρεάτιο υποδοχής, αύξηση της πρωτογενούς συγκράτησης, η οποία όπως είπαμε είναι ιδιαίτερα σημαντική για την επιτυχημένη πορεία της οστεοενσωμάτωσης, ωστόσο ταυτόχρονα απαιτούν μεγαλύτερη δύναμη κοχλίωσης, λόγω του πολλαπλού τους σπειρώματος. Στα εμφυτεύματα μονού σπειρώματος, όταν εκτελείται μία πλήρης περιστροφή της σπείρας, το εμφύτευμα βυθίζεται κατά 0,6mm, ενώ στα εμφυτεύματα διπλού σπειρώματος η αντίστοιχη βύθιση είναι 1,2mm. Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος είναι το εμφύτευμα με διπλό σπείραμα να απαιτεί τον μισό χρόνο κοχλίωσης. Επιπλέον, δεδομένου ότι στο ακρορριζικό τους τμήμα τα εμφυτεύματα αυτά